ႏွစ္သစ္ သႏၷိ႒ာန္

New year’s resolution ေခၚ ႏွစ္သစ္အတြက္အၾကိဳေမ်ွာ္မွန္းခ်က္သႏၷိ႒ာန္ခ်ေသာ အေလ့အထ က်ြန္ေတာ္ တို့ၿမန္မာမ်ားတြင္ မရွိသေလာက္နည္းပါးလွသည္ဆိုသည့္အခ်က္ကား ၿငင္းဘြယ္မဟုတ္သလို၊ နားလည္လက္ခံ ၾကသူအလြန္ရွားလွေပသည္။ သမိုင္းသုေတသီတို့အဆိုအရ New year’s resolution ဟူေသာ အယူအဆ ကနဦး အေလ့အထကို ခရစ္ေတာ္မေပၚမွီ Babylonians သမိုင္းဦးေခတ္ကစတင္ခဲ့ေၾကာင္း ဆိုၾကသည္။ ထိုမွတဆင့္ အကၡရာတင္ေသာ Roman empire ေခတ္တြင္ပိုမိုတြင္က်ယ္စြာသံုးႏွဳန္းမွုပ်ံ့ႏွံ့ခဲ့သည္ဟုဆိုသည္။ ေခတ္သစ္သမိုင္းဆရာတို့အဆိုအရ၊ ယခုေခတ္လူမ်ိဳးေပါင္းစံုအားလံုးတို့၏ (၈ %) သာ မိမိတို့ေမ်ွာ္မွန္း သႏၷိ႒ာန္ခ်မွုကို အေကာင္အထည္ေဖၚႏိုင္သည္ဟု အဆိုရွိသည္။ မိမိဘ၀ေနထိုင္မွုတိုးတက္ေရးအတြက္၊ အတိတ္ကမွားယြင္း အားနည္းခ်က္ကိုၿပန္လည္ၿပဳၿပင္ၾကလိုေသာအာသီသ ကို မိမိစိတ္ထဲခ်မွတ္ၾကသလို၊ လူသိရွင္ၾကားထုတ္ေဖၚ ေၾကၿငာၾကသူေတြလည္း တေန့ထက္တေန့ တို့းပြားလာသည္။ ႏွစ္မကူးမွီႏွင့္ ႏွစ္သစ္ကူးခ်ိန္တို့သည္ ဘ၀တသက္တာအတြက္ေအာက္ေမ့ဘြယ္အထိမ္းအမွတ္အထြတ္အထိပ္ ေရာက္ခ်ိန္ကာလၿဖစ္သၿဖင့္၊ ယင္းအခ်ိန္ကို သႏၷိ႒ာန္ခ်ရန္အေကာင္းဆံုးအခ်ိန္ ဟု အမ်ားကလက္ခံ ၾကပံုရသည္။ Facebook ကဲ့သို့ေသာ လူမွုကြန္ယက္တြင္ မိမိတို့ၿမန္မာမ်ား ပလူပ်ံေအာင္ေတြ့ရသည္မွာ အထူးအဆန္းမဟုတ္ေတာ့ေပ။

ကိစၥမ်ားေၿမာင္ဤလူ့ေဘာင္၏ ေန့တဓူ၀အစဥ္ေၿပေခ်ာေၿမ့ေရးအတြက္ ရံုးၾကကန္ၾကရေသာ၀ဲၾသဂတြင္၊ ၿပည္ပေရာက္ၿမန္မာမ်ား၏ပင္ပန္းဆင္းရဲၿခင္းက ပိုၾကီးမားလွေပသည္။ သည္ၾကားထဲတြင္ အိမ္ၿပန္ေရာက္ တိုင္း စာတိုက္မွေရာက္လာေသာ မ်ားလွစြာေသာ စာရြက္စာတမ္းမ်ားႏွင့္နပန္းလံုးၾကရေသာ ဒုကၡက အပိုထပ္ဆင့္ ပခုန္းေပၚက်ေရာက္လာသည္။ သို့အတြက္ေၾကာင့္လည္း စာရြက္စာတမ္းမ်ားကို စနစ္တက် ထားသိုသိမ္းဆည္း ရေသာ အေလ့အထ ကို ဒီမိုကေရစီဘိုးေအ ႏိုင္ငံၾကီးမ်ားတြင္ အပိုထမ္းၾကရေသာ အေလ့ ၾကီးထြားလာခဲ့ သည္။ Home office ေခၚ အိမ္/မိသားစုကိစၥအ၀၀ကို ထိမ္းသိမ္းႏိုင္ေစၿခင္းအလို့ငွာ၊ မိမိအိမ္ကို ရံုးတခုသဖြယ္ အသြင္ေၿပာင္းထားၾကရသည္။

မွတ္တမ္းမ်ားသိုမွီထိမ္းသိမ္းၿခင္း၊ အေရးယူေဆာင္ရြက္ၿခင္း၊ မိမိႏွင့္မိသားစု၏ ေငြစာရင္း၊ အလုပ္သာမက ေနရာဌာနမ်ားစြာမွရရွိေသာ ခံစားခြင့္မ်ားအားလံုးကို ေကာင္းစြာကိုင္တြယ္ႏိုင္ၿခင္း၊ လိုအပ္ခ်က္မ်ား စနစ္တက်ၿပင္ဆင္အေကာင္အထည္ေဖၚၿခင္း၊ ပံုမွန္သံုးသပ္ေလ့လာၿခင္း၊ လိုအပ္ေသာ ၿပဳၿပင္ေၿပာင္းလဲမွု၊ မလိုအပ္သည္မ်ားကို ဖယ္ထုတ္ရၿခင္းစသည္တို့အားလံုးကို၊ ေန့စဥ္ခ်က္က်လက္က်လုပ္သြားႏိုင္ေရးအတြက္၊ က်ြန္ေတာ္တို့ၿမန္မာအားလံုးအေနၿဖင့္ ႏွစ္ဦးကနဦး ကတည္းက စီမံၿပင္ဆင္ထားရန္လိုအပ္ေသာ ေခတ္အခါသို့ေရာက္ ေနၿပီဆိုသည့္အခ်က္ကိုမီးေမာင္းထိုးၿပလိုပါသည္။ ဆိုလိုသည္ကား “ႏွစ္ဦးသႏၷိ႒ာန္ (new year’s resolution)” မ်ား မၿဖစ္မေနခ်မွတ္ၾကရန္လိုအပ္ၿပီၿဖစ္ပါသည္။

စာရြက္စာထမ္းမ်ားကိုသိုမွီၿခင္း (document digitization and storing)

ယခုေခတ္ေပၚ all-in-one (print/copy/scan) ေခၚ printers အမ်ိဳးမ်ိဳးယေန့ေစ်းကြက္တြင္ ေစ်းႏွုန္းခ်ိဳသာစြာ ရရွိေနၿပီၿဖစ္သည္။ မိမိအိမ္သိုေလွာင္ခန္းေနရာကိုလ်င္ၿမန္စြာ ခ်ဲ့ထြင္ေနရာယူလာေသာစာရြက္စာတမ္းမ်ားကို

စနစ္တက်ေရရွည္ထိမ္းသိမ္းေရးအတြက္အဆိုပါ ပံုႏွိပ္စက္ (printers) ႏွင့္ memory stick/media and digital storage ေခၚမွတ္တမ္း သိုမွီသည့္ကိရိယာမ်ိဳးမ်ားကို မိသားစုတိုင္း မရွိမၿဖစ္လက္၀ယ္ ထားရမည့္အိမ္သံုး ပစၥည္းအၿဖစ္ ၀ယ္ယူသံုးစြဲၾကရန္လိုအပ္လာပါသည္။ ေခတ္မွီကြန္ၿပဴတာမ်ားႏွင့္ အလွမ္းေ၀း ေသာသူတို့ အတြက္ အမွတ္တမဲ့ၾကည့္လ်င္ အသံုးၿပဳနည္းကိုနားလည္ရန္ခက္ခဲသည္ဟု ထင္စရာရွိႏိုင္ေသာ္ လည္း၊ စာေရးသူ၏အေတြ့အၾကံဳ အရ ထင္သေလာက္မခက္ခဲေၾကာင္း ေလ့လာေတြ့ရွိရသည္။ အတန္းပညာ ပင္မရွိေသာသူ အခ်ိဳ့ စာေရးသူ၏ ေရွ့တြင္ပင္၊ ယင္းprinter မ်ားကိုကြ်မ္းက်င္ပိုင္ႏိုင္စြာ သံုးလာႏိုင္ ေၾကာင္းအမွန္ ပင္ေတြ့ရပါသည္။ ပညာသင္ ေက်ာင္းသားရွိေသာအိမ္မ်ားအတြက္ ပိုပိုအစဥ္ေခ်ာေၾကာင္းလည္း ၾကားသိ ရသည္။ ေန့စဥ္စာတိုက္မွရရွိေသာ စာမ်ား၏အေရးပါမွု၊ ကာလအတိုင္းအတာတခုအတြက္ ထိမ္းသိမ္းႏိုင္ရန္ လိုအပ္ေသာ ဦးစားေပးအေရးၾကီးမွု ေပၚမူတည္၍၊ ယင္းစာမ်ားကို ေန့စဥ္scan လုပ္သိုမွီၾကရန္လိုအပ္ပါသည္။ (ဥပမာ- အခြန္ေၾကၿငာလႊာ ေခၚ tax return form 1040) က်န္ရွိေသာ သိမ္းဆည္းရန္မလိုအပ္သည့္ စာရြက္စာတမ္းမ်ားကို crossed-shredding ကဲ့သို့ေသာစာရြက္ဖ်က္ဆီးစက္တြင္ ဖ်က္ဆီးစြန့္ပစ္တတ္ဖို့လည္း လိုအပ္ေပသည္။

(၁) ေန့စဥ္ရရွိေသာစာမ်ားထဲမွအေရးၾကီးထိမ္းသိမ္းရမည့္ စာရြက္မ်ားကို ေန့မကူးမီွ scan လုပ္ၿပီး (.pdf) စနစ္ၿဖင့္သိုမွီၿခင္း၊ ဓါတ္ပံုၿဖစ္ပါက (.jpeg) ၿဖင့္သိုမွီၿခင္း၊

(၂) scan လုပ္ထားေသာ document ကို file folder ၿဖင့္ေခါင္းစဥ္အလိုက္/လစဥ္ႏွစ္စဥ္အလိုက္ သိုမွီsave လုပ္ၿခင္း၊

(၂) လစဥ္လကုန္တိုင္း ထိုသိုမွီထားေသာ file folder မ်ားကို memory stick/digital storage ေခၚမွတ္တမ္း သိုမွီသည့္ကိရိယာမ်ိဳးမ်ားတြင္မေပ်ာက္မပ်က္ေစရန္အလို့ငွာ ထပ္ဆင့္သိုမွီၿခင္းၿပဳလုပ္ရန္လိုအပ္ပါသည္။ ထို့ အၿပင္ skydive/dropbox ကဲ့သို့ေသာ အင္တာနက္တြင္အဆင္သင့္သိုမွီ ထိမ္းသိမ္းႏိုင္ေသာ နည္းလမ္းမ်ား လည္းေပၚထြန္းလာၿပီၿဖစ္သည္။

မွတ္ရန္ကား စာရြက္စာတမ္းအၿဖစ္ ဆက္လက္ထိမ္းသိမ္းရန္လိုအပ္ေသာ အေရးၾကီးစာရြက္စာတမ္း မ်ိဳးမ်ားကိုကား၊ digital copy မည္သို့ပင္ရွိေစကာမူမေဖ်ာက္မဖ်က္ဆက္လက္ထိမ္းသိမ္းၾကရန္လိုအပ္ပါသည္။ (ဥပမာ- social security/ID)

အေရးပါမွုေပၚမူတည္၍ထိမ္းသိမ္းရမည့္စာရြက္စာတမ္းမ်ား

ေလ့လာသူအၾကံေပးသူအမ်ိဳးမ်ိဳးတို့ကရွုေဒါင့္စံုမွၾကည့္၍ ဦးစားေပးထိမ္းသိမ္းသင့္ေသာ၊ စာရြက္စာတမ္းမ်ားကို စာရင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးခ်ၿပၾကေသာ္လည္း၊ လက္ေတြ့ဘ၀တြင္တိုက္ရိုက္အသံုးတည့္၍လြယ္ကူေသာစာရင္းမ်ိဳးကို ေဖၚၿပလိုက္ပါသည္။

(က) ရာသက္ပန္မူရင္းစာရြက္အၿဖစ္ထိမ္းသိမ္းသင့္ေသာစာရြက္စာတမ္းမ်ား - (permanent documents)

(၁) ႏွစ္အလိုက္ ၀င္ေငြခြန္ေၾကၿငာလႊာ (form 1040 အပါအ၀င္ tax returns မ်ိဳးစံု)

(၂) အိမ္/ေၿမခြန္ (property tax)

(၃) ႏွစ္အဆံုး အိမ္တန္ဘိုးေပးေၿခၿခင္းႏွင့္ စာရင္းရွင္းတမ္း (Year-end mortgage statement & payment projection)

(၄) ႏွစ္အလိုက္အိမ္/ေၿမ ပ်က္စီးခ်ိဳ့ယြင္းမွုလႊမ္းၿခံဳၿခင္းအာမခံစာခ်ဳပ္စာတမ္း (Yearly home protection warranty contract)

(၅) ႏွစ္အလိုက္ အိမ္/ေၿမအာမခံ ေၾကၿငာလႊာ (Homeowner insurance declaration page)

(၆) ႏိုင္ငံသား(သို့) ဧည့္ႏိုင္ငံသားၿပဳမွု၊ ၿဖစ္မွုကဒ္ၿပားမ်ား (naturalization/citizenship/alien registration cards)

(၇) ႏွစ္အလိုက္ (သို့) ကာလသတ္မွတ္ခ်က္အလိုက္ ေမာ္ေတာ္ယာဥ္ အာမခံေၾကၿငာလႊာမ်ား၊ (မိမိေမာင္းႏွင္ခဲ့ေသာ/ေမာင္းႏွင္ဆဲ ယာဥ္ ႏွင့္ယာဥ္ေမာင္းသူအားလံုးတို့အၾကံဳး၀င္ေဖၚၿပထားသည့္) (auto insurance declaration pages showing all past and present drivers and vehicles listed) ႏွင့္ ယာဥ္တိုက္မွုႏွင့္ပါတ္သက္၍ အေရးယူေဆာင္ရြက္ဆံုးၿဖတ္ခ်က္မ်ားအားလံုး၊ (auto accident claims and letter of experiences/loss history letters)

(၈) လုပ္ခြင္ (သို့မဟုတ္) ေဒသ/အဖြဲ့အစည္းစည္း/ဌာနၾကီးမ်ား (သို့မဟုတ္) ပညာသင္ေက်ာင္း/တကၠသိုလ္ မ်ားမွသံုးသပ္ခ်က္ မွတ္တမ္းမ်ား (annual reviews)၊ မိမိထူးခ်ြန္စြာေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွုအတြက္ ခ်ီးက်ဴးစာ၊ မွတ္တမ္း၊ခ်ီးၿမွင့္လႊာ၊ ေထာက္ခံခ်က္မ်ား။ (credentials/achievement records/certificates/appreciation letters/endorsements)

(၉) ႏွစ္အလိုက္လုပ္ခြင္မွပံ့ပိုးေသာ ခံစားခြင့္အက်ဥ္းခ်ဳပ္မ်ား (annual benefit plan summaries)

(၁၀) က်န္းမာေရးမွတ္တမ္းမ်ား၊ ေဆးစစ္ေဆးေတြ့ရွိခ်က္မ်ား၊ ဓါတ္မွန္ဓါတ္ခြဲစစ္ေဆးခ်က္အစီရင္ခံစာ၊ ခြဲစိပ္ကုသမွုမွတ္တမ္းမ်ား။

(၁၁)ဘဏ္ခ်က္စာအုပ္မ်ား

(၁၂) အသက္အာမခံေပၚလစီမ်ား (life insurance)၊ ေမြးဖြားမွုမွတ္္တမ္း (birth certificate)၊ ေသဆံုးမွုမွတ္တမ္း (death certificate with informant information)။

(၁၃) အိမ္/ေၿမ/ယာဥ္ပိုင္ဆိုင္ေၾကာင္း ခရိုင္၊ၿပည္နယ္ရံုးမ်ားမွထုတ္ၿပန္ေသာ အေထာက္အထား ေၾကၿငာစာတမ္း။ (home/land immovable property deed/vehicle ownership certificate/sales contract/lease agreement)

(၁၄) apartment တြင္ေနထိုင္သူမ်ားအတြက္ အိမ္ငွားစာခ်ဳပ္ ၊ condominium/townhome/common complex တို့တြင္ေနထိုင္သူမ်ားအတြက္ ဖြဲ့စည္းပံုစည္းမ်ဥ္း (CC&R)။

(၁၅) အိမ္ေမြးတိရစၦာန္ရွိသူမ်ားအတြက္၊ ေမြးစားမွု (adoption)၊ ကာကြယ္ေဆးထိုးမွု ႏွင့္က်န္းမာေရးအာမခံမ်ား (health reimbursement plan) (ရွိပါက)။

(၁၆) က်န္းမာေရးအာမခံ ကိုယ္ပိုင္သီးသန့္၀ယ္ယူထားၾကသူမ်ား၊ ရရွိထားၾကသူမ်ား အတြက္ ထုတ္ေပးေသာ အာမခံကုမၸဏီၾကီး၏အသိေပးစာမ်ား (private health insurance carriers’ declaration and coverage summary/ Medicare benefit approval letter/ Medicaid benefit approval letter)

(၁၇) ဓါတ္ပံု/ဗြီဒီယိုမွတ္တမ္းမ်ား၊

(၁၈) ကိုယ္ေရးမွတ္တမ္း diary မ်ား၊

(ခ) အနည္းဆံုး ေနာက္ထပ္(၃)ႏွစ္ သိမ္းဆည္းရန္လိုအပ္ေသာ စာရြက္စာတမ္းမွတ္တမ္းမ်ား

(၁) အဓိက ႏွင့္ အဓိကမဟုတ္ေသာ အေၾကြး၀ယ္ကတ္ ေငြေတာင္းခံလႊာမ်ား (major and minor credit card bills/statements)

(၂) ဘဏ္ေငြေတာင္းခံလႊာမ်ား (bank statements)

(၃) ေငြရေၿပစာမ်ား (receipts)

(၄) ယာဥ္တန္ဘိုအတြက္လစဥ္ေပးသြင္းၿခင္းမွတ္တမ္းမ်ား (vehicle loss payee statement/bills)

(၅) ယာဥ္ထိမ္းသိမ္းၿပင္ဆင္ၿခင္းမွတ္တမ္းမ်ား၊ ယာဥ္အတြက္ၿပဳၿပင္အစားထိုးၿခင္းမွတ္တမ္းမ်ား (oil change/parts repair/replacement records)

(၆) ႏွစ္အလိုက္ ယာဥ္မွတ္ပံုတင္အသစ္မ်ား (vehicle registration)

(၇) identification cards/credit cards အမ်ိဳးမ်ိဳးမ်ား။

၀င္ေငြႏွင့္ထြက္ေငြမွ်တေရးၾကိဳတင္အစီအမံ

ေၿပာရလြယ္သေလာက္လိုက္နာရန္ခက္ခဲလွေသာ ေခတ္ၾကီးသို့ က်ြန္ေတာ္တို့ၿမန္မာမ်ားဆိုက္ဆိုက္ ၿမိဳက္ၿမိဳက္ေရာက္မွန္းမသိေရာက္ေနၾကၿပီ ဟုဆိုၾကပါစို့။ မိမိဘတ္ဂ်က္၀င္ေငြကိုကာမိေစရန္ အေၾကြး၀ယ္ စနစ္ကို အေၿခခံေသာ အေနာက္ႏိုင္ငံၾကီးမ်ားေရာက္ၿမန္မာမ်ားအေနၿဖင့္၊ “အေၾကြး” စနစ္ကိုရြံမုန္းရာမွ၊ အေၾကြး၀ဲၾသဂထဲေယာင္ေယာင္ေပါင္ေပါင္ေရာက္ၾကရသူေတြမ်ားသည္။ ၀ယ္ယူစားသံုးလိုသူတို့၀ယ္ယူခ်င္ လာေအာင္၊ ၀ယ္ယူႏိုင္ေသာေစ်းႏွဳန္းကိုေရွ့တန္းတင္ေၾကာ္ၿငာေသာ စီးပြားေရးေလာက၏ဆြဲေဆာင္မွုေနာက္ကို ေကာက္ေကာက္ပါေအာင္လိုက္ရင္းက အေၾကြးပင္လယ္ေ၀ၾကရသူေတြထဲၿမန္မာမ်ားလည္းမနည္းေတာ့ၿပီ။ သည္ၾကားထဲ၊ ၾကြားခ်င္၀ါခ်င္ဂုဏ္တုဂုဏ္ၿပိဳင္စိတ္အားသန္ေသာ္နဂိုမူရင္းစိတ္ရွိၾကသူေတြ ပိုဆိုးေသာ အေၿခကိုဆိုက္ေရာက္ၾကရသည္။ ထြက္ေငြပိုေနေၾကာင္းသိရန္ကားခက္ခဲလွေသာအလုပ္မဟုတ္၊ spending addiction ေခၚအသံုးအစြဲၾကမ္းေသာဘ၀သို့ေရာက္ရန္ကားလြယ္ကူလွေပသည္။ ကုသႏိုင္ရန္အေရးၾကီးဆံုး ကား စိတ္အားထက္သန္ၿပီး ကိုယ့္စိတ္ကိုမည္မွ်ႏိုင္နင္းေအာင္ထိမ္းသိမ္းႏိုင္မည္ ဆိုသည့္အခ်က္အေပၚ မ်ားစြာမူတည္ေနေပသည္။

(က) အေၾကြးအမ်ားဆံု ႏွင့္ ၿပန္ဆပ္ရန္အဓိကအက်ဆံုးအေၾကြးကိုအမွတ္စဥ္တပ္ၿပီး တန္းစီစာရင္းခ်ပါ။

(ခ) အေၾကြးနည္းေသာ္လည္းအတိုးႏွဳန္းၾကီးပါက ယင္းကိုဦးစားေပးရန္လိုအပ္သည္။

(ဂ) အေၾကြးၿပန္ေပးတိုင္း မိမိအားၿပန္ေငြအမ္းေသာ (cash rebate) စနစ္ကိုရွာသံုးပါ။

(ဃ) အေၾကြး၀ယ္ကတ္ ကို (၂)ခု မွ(၃) ခုထက္ပို၍ကိုယ္လက္၀ယ္မထားပါႏွင့္။

(င) တဖက္သားအေပၚစိတ္ခုႏိုင္စရာ၊ ထိခိုက္ႏိုင္စရာမရွိေသာ အသံုးစရိတ္ကိုၿဖတ္ေတာက္ပစ္ပါ။ (ဥပမာ- ေမြးေန့လက္ေဆာင္ စသၿဖင့္)

(စ) “ဟိုက၊ဒီက ဆြဲလိုက္ပါအံုး” ဟူေသာအေလ့ကိုေပ်ာက္ေအာင္ေဖ်ာက္ပါ။

(ဆ) အင္တာနက္ေပၚမွေစ်း၀ယ္ေသာ အေလ့ကိုေလ်ွာ့ႏိုင္သမွ်ေလ်ွာ့ပါ။

(ဇ) အသံုစရိတ္ ကိုကန့္သတ္ပါ။

အာမခံစနစ္မ်ားကိုၿပန္လည္သံုးသပ္ၿခင္း

က်န္းမာေရး၊ အသက္၊ ေမာ္ေတာ္ယာဥ္၊ အိမ္ အာမခံစနစ္မ်ားသည္ မိမိႏွင့္ မိသားစုအတြက္လာမည့္ႏွစ္တြင္ မည္မွ်လက္ေတြ့က်က်အသံုးတည့္မည္ဆိုသည္ကိုႏွစ္စဥ္ ၿပန္ေလ့လာၾကရန္လိုအပ္သည္။ ဤေနရာတြင္ လႊမ္းၿခံဳမွု (coverage) ၏အခန္းက႑ကပို၍အေရးၾကီးေပသည္။ ဥပမာ သက္တမ္းႏုေသာ ယာဥ္အသစ္မ်ား အတြက္ coverage ေကာင္းေကာင္းလိုေသာ္လည္း၊ သက္တမ္းရင့္ၿပီၿဖစ္ေသာ ယာဥ္ေဟာင္းမ်ားအတြက္ coverage ကိုၿပန္ၿပင္ဆင္ေလ်ွာ့ခ်ၾကရန္လိုအပ္မည္ၿဖစ္ပါသည္။ က်န္းမာေရးအာမခံသည္မိမိအလုပ္မွေပးေသာ ခံစားခြင့္၏အစိတ္အပိုင္း ၿဖစ္ပါကလည္း၊ ေစ်းႏွဳန္းသက္သာမွု၊ ေဆးခန္းေဆးရံုဆရာ၀န္လြယ္ကူမွုေပၚမူတည္၍ ေၿပာင္းလည္းသင့္ကေၿပာင္းၾကရန္လိုသည္။ ေပးသြင္းရေသာ ပရီမီယံလစဥ္ေၾကးတခုတည္းကိုမၾကည့္မိၾကရန္ လိုအပ္သည္။ မိမိေပးသြင္းရေသာ လစဥ္ေၾကးမွအပေပးရေသာ အိပ္စိုက္ (deductibles)မ်ား (co-payment) မ်ားအေၾကာင္း ေလ့လာၾကရန္လိုအပ္သည္။ မေတာ္တဆယဥ္တိုက္မွုၿဖစ္ခါမွ အာမခံကုမၸဏီမ်ား၏ ဆံုးၿဖတ္ခ်က္ေၾကာင့္ မိမိထံၿပန္ေလ်ာ္ေၾကးမေပးသည့္အခါမွ၊ စိတ္ပ်က္ေဒါသထြက္ၾကရေသာ အၿဖစ္မ်ိဳးမ်ား၊ ေနာင္တမ်ားမရမိၾကေစရန္ ႏွစ္ဦးအခ်ိန္တြင္အခ်ိန္ယူ၍ မိမိ တို့၏ coverage မ်ားကို ၿပန္ေလ့လာသင့္ေပသည္။ ထိုနည္းတူ အိမ္တန္ဘိုးေပၚမူတည္၍ေငြတန္ဘိုးသတ္မွတ္ရေသာ life insurance မ်ားတြင္ ေရပန္းစားေသာ ကန့္သတ္အာမခံ (term life) ႏွင့္ ကာလကန့္သတ္မွုမဲ့ေသာ (permanent life) တို့၏ကြာၿခားမွုကိုသိနားလည္ ၾကရန္လိုသည္။ မိမိသက္ရွိထင္ရွားေနထိုင္စဥ္ေသဆံုးမွုေၾကာင့္က်န္ရစ္သူတို့ေပၚ တြင္၀န္ထုပ္၀န္ပိုး နည္းပါးေစ ရန္ရည္ရြယ္ထားေသာအာမခံစနစ္တြင္ term life သည္ ေပၚလစီကိုတဖက္ဖက္ ကရုတ္သိမ္းသည္ႏွင့္ မိမိတို့ ခံစားခြင့္မ်ား ရပ္ဆိုင္းသြားေသာ္လည္း၊ permanent life တြင္မူ ၿပန္အမ္းေငြမ်ား ရရွိႏိုင္ေသာ အက်ိဳးထူးမ်ား ရွိေနသည္ဆိုသည္ကိုခြဲၿခားနားလည္ၾကရန္လိုအပ္ပါသည္။ အသက္အရြယ္၊ အိမ္ပိုင္ဆိုင္မွုအေၿခအေန ႏွင့္ မိသားစုအေၿခအေနေပၚမူတည္၍ မိမိႏွင့္အသင့္ေလ်ာ္ဆံုးကို၀ယ္ယူထားၾကရန္ လိုအပ္ေပသည္။ အာမခံ သက္တမ္းကုန္ေသာ္လည္းေနထိုင္ရာေဒသေပၚမူတည္၍၊ ကာလကန့္သတ္ေသာ ခံစားခြင့္မ်ားဆက္လက္ ခံစားႏိုင္ေသာ ဥပေဒအကာအကြယ္မ်ားလည္းရွိေနသည္ ဆိုသည္ကိုသိနားလည္ ရန္လိုအပ္ပါသည္။

အၿငိမ္းစားယူေရးအလုပ္၀င္စဥ္ကတည္းကစတင္ၿပင္ဆင္သင့္

အမွန္ဆိုရလ်င္ ဤကိစၥကိုအေလးထားသင့္ေသာကိစၥဟုယူဆသူအလြန္နည္းသလို၊ ယင္းၿပင္ဆင္မွုကို အခ်ိန္ယူလုပ္သင့္ေသာကိစၥဟု အေတာ္မ်ားမ်ားက သေဘာမထားၾကေပ။ အသက္ငယ္ရြယ္သူတိုင္းက ပင္စင္ယူေရးအၿပင္အဆင္ကိစၥကိုေရးၾကီးခြင္က်ယ္လုပ္လွခ်ည့္လားဟုကဲ့ရဲ့ေလ့ ရွိၾကသည္။ အမွန္ဆိုရလ်င္ အၿငိမ္းစားယူေရးကား ပြဲမ၀င္ခင္ကၿပင္သင့္ေသာ (တနည္း) ဘ၀အတြက္ဦးစား ေပးရန္အထူးလိုအပ္ေသာ ကိစၥၿဖစ္ေနေပၿပီ။ အေမရိကၿပည္ေထာင္စု၏လက္ရွိအစီအမံမ်ား -

(၁) social security retirement program

(၂) 401-k ေခၚ retirement saving account

(၃) government pension plans by city/state and federal governments

(၄) Individual retirement Saving account (IRA) ေခၚ ပုဂၢလိကေငြစုလက္မွတ္စနစ္

တို့ကားေရပန္းအစားဆံုးကိစၥၿဖစ္သည္။

ယင္းတို့အထဲမွ မိမိႏွင့္ေလာေလာလတ္လတ္သက္ဆိုင္ယံုမက၊ မိမိက ႏွစ္ဦးကတည္းကတိုက္ရိုက္စီမံၿပင္ဆင္ ႏိုင္ေသာ 401-k ေခၚ အခြန္ဌာနၾကီးဥပေဒၿပဌာန္းခ်က္ (၄၀၁-ည) ၏ၿပဆိုခ်က္ၿဖစ္ေသာ၊ အခြန္စည္းက်ပ္မွု ကင္းလြတ္ေပးေသာ၊ ပင္စင္စုေဆာင္းမွုအစီအစဥ္အေၾကာင္းအနည္းငယ္သိထားရန္လိုအပ္ေပသည္။ ယင္းအၿပင္ (401-A ႏွင့္ 403-B) တို့သည္လည္းအၾကံဳး၀င္ေနေပသည္။ အေရးၾကီးေသာအခ်က္ကား ယင္းအခြန္ကင္းလြတ္ခြင့္ႏွင့္အခြန္ဆိုငး္ငံ့ၿခင္းသည္ခံစားခြင့္ရွိသူတိုင္း (အလုပ္လုပ္ၾကသူတိုင္း) မၿဖစ္မေန စုေဆာင္းသင့္သည္ဆိုသည့္အခ်က္ကိုပင္။ အလုပ္ရွင္က (၁% မွ ၂%) အထိ မိမိထဲ့၀င္ေသာ ေဒၚလာေငြတိုင္းအတြက္ ယင္းႏွင့္ညီမွ်ေသာ ေဒၚလာေငြကိုထဲ့ေပးသည္မို့ “အလိုအေလ်ာက္ေပါက္ေသာ ထီ” အၿဖစ္နားလည္ခံယူၾကဘို့လိုပါသည္။ IRA (သို့) Roth IRA ေခၚ အခြန္တန္ဘိုးႏွဳတ္ၿပီးေနာက္စုေဆာင္းေသာ ေငြသည္လည္း အခြန္ဆိုင္းငံ့ခြင့္ကိုရၾကသည္မို့၊ ပုဂၢလိက IRA မ်ားသည္လည္းအပို၀င္ေငြရွိပါက၊ ထားသင့္ေသာ စုေဆာင္းေငြမ်ိဳးပင္ၿဖစ္ပါသည္။ အသက္ (၅၉ႏွစ္ခြဲ)မေရာက္မခ်င္းထုတ္ခြင့္မရွိေသာ္လည္း၊ ယင္းစုေဆာင္းေငြမွအတိုးႏွဳန္းသက္သက္သာသာႏွင့္ အေရးေပၚၿပန္ေခ်းငွားခြင့္ေပးထားသည္။ မိမိ အလုပ္ရွင္ေပၚမူတည္၍ plan အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၾကေသာ္လည္း၊ plan ေရြးရာတြင္ stock/funds ေခၚ အတိုးႏွဳန္း ေကာင္းေသာplans ႏွင့္ အတိုးႏွဳန္းနည္းေသာ bonds ကိုမိမိအသက္ပင္စင္ယူမည့္အခ်ိန္ ေပၚမူတည္၍ေရြးခ်ယ္ သင့္ေပသည္။ အသက္ၾကီးသည္ႏွင့္အမွ် stock အမ်ိဳးအစားကိုေလွ်ာ့ခ်ေရြးခ်ယ္ၾကရန္ လိုအပ္ေပသည္။ ထို့အၿပင္ target plan ေခၚမိမိအၿငိမ္းစားယူမည့္ႏွစ္ကိုမူတည္ထားေသာ plan မ်ိဳးမ်ားလည္းေရပန္းစား လာသည္။ (ငယ္ရြယ္သူႏွင့္ အသက္ၾကီးပင္စင္ယူခါနီးမွအလုပ္စလုပ္သူတို့အတြက္ သင့္ေလ်ာ္သည္ ဟုဆိုၾကသည္။) အေရးၾကီးဆံုးအခ်က္ကား 401-k ကိုမရွိမၿဖစ္ထားၾကရန္ႏွင့္ စုေဆာင္းေငြပမာဏကို အနည္းဆံုး အလုပ္ရွင္ကပံ့ပိုးထဲ့သြင္းေသာ ရာႏွဳန္းပမာဏ (matching percentage) အထိေရာက္ေအာင္ မၿဖစ္မေနထဲ့သြင္းၾကရန္လိုအပ္ပါသည္။

Plan ေရြးရာတြင္၄င္း၊ ေၿပာင္းလဲရာတြင္၄င္း လိုက္နာသင့္ေသာအခ်က္မ်ား -

(၁) (၃) ႏွစ္ ႏွင့္ (၁၀)ႏွစ္ အတြင္းအတိုးအမ်ားဆံုးေပးႏိုင္မွု (fund performance/return%)

(၂) ေစ်းႏွဳန္းတည္ၿငိမ္မွု (fund value stability)

(၃) fund ticker ကို www.morningstar.com ကဲ့သို့ေသာ အခိုင္အမာရွိသည့္ အင္တာနက္၀က္ဆိုက္ မ်ားတြင္ေလ့လာသုေတသနၿပဳၾကရန္။

(၄) fund စီမံခန့္ခြဲခစရိတ္နည္းႏိုင္သမွ်အနည္းဆံုးၿဖစ္မွု၊ (administrative fee)

(၅) fund တခုခ်င္းအတြက္ ထဲ့၀င္မွုရာႏွဳန္းသတ္မွတ္ရာတြင္ re-balancing စနစ္ကိုသံုးရန္၊

(၆) မိမိအလုပ္ေၿပာင္းပါကအလုပ္ေဟာင္းမွထဲ့၀င္ေငြအတြက္ ခ်က္လက္မွတ္ရလာပါက ဘဏ္တြင္သြား မသြင္းမိေစဘဲ ေနာက္အလုပ္ရေသာအခါက်မွယင္းအလုပ္သစ္၏ 401-k တြင္ထဲ့သြင္းၾကရန္၊ (rollover)

အေရးၾကီးဆံုး credit ႏွစ္စဥ္ သံုးသပ္မွု (credit monitoring)

ၿမန္မာမိသားစုတိုင္း၊ မိသားစု၀င္တစ္ဦးခ်င္းတိုင္းႏွစ္စဥ္ပံုမွန္ လုပ္ရမည့္အၿခားအေရးၾကီးေသာကိစၥတခုကား မိမိတို့တစ္ဦးခ်င္း Credit history မ်ားကိုဆန္းစစ္ၾကရန္ၿဖစ္ေပသည္။ တည္ဆဲဥပေဒက အေမရိကေနသူတိုင္း အတြက္ မိမိတို့ credit history မ်ားကို (၁၂)လၿပည့္တိုင္း ပင္မ Credit bureau ၾကီး(၃) ခုတြင္ ေတာင္းယူခြင့္ ရွိသည္ဆိုသည္ကိုသိနားလည္ဘို့လိုပါသည္။ ဤကိစၥကိုဦးစားေပးလုပ္သင့္ရၿခင္း ရည္ရြယ္ခ်က္တခုမွလည္း identity theft ေခၚမိမိတို့၏ကိုယ္ပိုင္ကိုယ္ေရးအခ်က္အလက္မ်ားစကၠန့္ႏွင့္အမွ် ခိုးယူခံေနၾကရၿခင္းေဘးမွ ကာကြယ္ရန္လည္းၿဖစ္ေပသည္။ အေသအၿခာေလ့လာၾကည့္လ်င္ မိမိသံုးစြဲထားၿခင္း အလ်င္းမရွိဘဲ၊ မိမိဘဏ္စာရင္း၊ credit card ေငြေတာင္းခံလႊာတို့တြင္ unauthorized items မ်ားပါေသာ ေငြေတာင္းခံမွုကို မိသားစုအေတာ္မ်ားမ်ားက (အမွန္ဆိုရလ်င္ မိသားစုတိုင္းပင္) ခံၾကရသည္။ ယင္းအတြက္ Equifax, Experian ႏွင့္ TransUnion အဖြဲ့အစည္းၾကီး(၃) ခုလံုးကိုကိုယ္စားၿပဳေသာ (တခုတည္းေသာ) website ၿဖစ္သည့္ www.annualcreditreport.com တြင္တက္ေရာက္ၿပီးအခမဲ့ၾကည့္ရွုႏိုင္ၾကပါသည္။ မိမိကိုယ္ေရးအခ်က္ႏွင့္ အိမ္ mortgage ႏွင့္   car payment အပါအ၀င္ တို့ကို လံုၿခံဳေရးအလို့ငွာေမးၿမန္း ၿပီးပါက မိမိသိလိုေသာ အခ်က္အလက္မ်ားကိုခ်က္ခ်င္းသိႏိုင္မည္ၿဖစ္သည္။ ယင္းအဖြဲ့(၃) ခုကိုအလွည့္က်(၄)လတၾကိမ္ ၀င္ေရာက္ ေတာင္းဆိုႏိုင္မည္ၿဖစ္ပါသည္။ ေလ့လာၾကည့္ရသေလာက္ TransUnion ကအဆင္ေၿပဆံုးၿဖစ္သလို FICO Score ေခၚ Fair, Isaac & Company ကို လည္းသင့္တင့္ေသာေစ်းႏွဳန္းၿဖင့္ေတာင္းဆိုႏိုင္ပါသည္။ Score သတ္မွတ္ခ်က္ (၃၀၀) မွ(၈၅၀) ရွိေသာ္လည္း (၈၀၀) အထက္ရွိၾကသူေတြ အိမ္၀ယ္ကား၀ယ္ၾကရာတြင္ မ်က္ႏွာပြင့္ၾကသည္။

သိနားလည္ၾကရန္မွာဤ credit history သာမက အမ်ားၿပည္သူသို့ထုတ္ၿပန္ထားေသာ မိမိကိုယ္ပိုင္အခ်က္ အလက္မ်ား (public records)၊ အိမ္ႏွင့္ယာဥ္ အာမခံ history မ်ားကိုလည္း ပံုမွန္ေတာင္းယူႏိုင္ပါသည္။ www.personalreports.lexisnexis.com

ႏွစ္သစ္အတြက္အၿပင္အဆင္အခင္းအက်င္းကို နားလည္ၾကသူေတြကၿပင္ဆင္ၾကေသာ္လည္း၊ ၿမန္မာမိသားစုအသိုင္းအ၀န္းအတြင္း၊ ဤကိစၥကိုဦးစားေပးရန္အခ်ိန္က်ၿပီၿဖစ္ေၾကာင္း အၾကံေပးမွု၊ သတိေပးမွု အလြန္နည္းပါးေနေသးသည္။ Happy New Year ဟူေသာႏွုတ္ခြန္းဆက္စကား၏ေနာက္တြင္ ကပ္၍လိုက္ပါသင့္ေသာ ႏွစ္ဦးစကားဆုမြန္ တခုဟူေသာ အေလ့အထကို စတင္ၾကပါစို့ဟု တိုက္တြန္းလိုက္ရပါသည္။ 

(ဇႏၷ၀ါရီ ၂၀၁၄ ထုတ္၊ ၿမန္မာဂဇက္ တြင္ေဖၚၿပၿပီးၿဖစ္။)

New Year Greeting from The Wynns

Ta Ta worry-some 2013! Welcome worry-free 2014! With things that we experienced and things "soon-to-be's" are hallmarks for all of us no matter how good or bad. The Wynns somberly recognized things slipped if not gravely went wrecked. The past is "the past". Don't repeat the same mistake even though we human-beings tend to forget things easily.
Barb graduated and joined the workforce as insurance adjuster. Seems all Wynns are well in placed in this illusionary world. Make sure you have a job to earn your life: this is a value of our lives. Cho still is serving chiro and doctors with her signature back pain. I finally got my remaining eye ailment corrected with a talented doctor. Thanks for giving my eyesight back to continue writing articles in the very popular "Myanmar Gazette". Angela is on the way to advance her study in finances and accounting career. Sandhi finally moved to her new home she owns years ago. What does she have in her mind? She is on her way to become a nursing practitioner.
Here comes the most important topic: health! Waking up every morning finding ourselves in good (if not great) health is a blessing, right? We all are good in pretending even we are not 100 percent healthy. We simply overlook the fact the downside of the life. We often fail to admit; simply put. The religious bound tradition will ward of our bad 'karma' we think. We are totally wrong! I feel so bad for those who mistakenly accept the fact that praying itself will protect from bad things. Our Buddha Guttama left the legendary word: no result can be obtained without our own act. Wake up friends! Grow up dear friends!
FB has been great place for all of us to share our moments/events but don't abuse it. Again, make sure you earn your life! Understand what your dearest need. Respect one's privacy and personal character. Most importantly, let's keep ourselves in good shape!
Happy 2014!