ေရာဂႏၱာရကပ္ၾကီး မထင္မွတ္ဘဲ ဆိုက္ဆိုက္ၿမိဳက္ၿမိဳက္ၾကီးၿဖစ္လာေတာ့၊ အေမရိကေရာက္ က်ြန္ေတာ္တို့ၿမန္မာေတြေရာ၊ အတိုင္းတိုင္းအၿပည္ၿပည္မွာ အေၿခခ်ေနၾကတဲ့ၿမန္မာေတြၾကားထဲ ၿပင္ဆင္ၿခင္းအလ်င္းမရွိၾကတဲ့ကိစၥေတြ၊ တခုၿပီးတခု ဇယ္စက္သလိုက်ေရာက္လာပါၿပီ။ ဒီေဆာင္း ပါးေရးခ်ိန္မွာကမၻာတ၀ွမ္း ေရာဂါၿဖစ္ပြားသူလို့အတည္ၿပဳႏိုင္သူ(၁)သန္းေက်ာ္သြားၿပီးေသဆံုးသူ(၇) ေသာင္း ေက်ာ္ေနပါၿပီ။ ဒီၿဖစ္ႏွဳန္းနဲ့ေသဆံုးႏွဳန္းဟာတရိပ္ရိပ္တက္ေနၿပီၿဖစ္ၿပီး၊ တရုတ္နဲ့အေရွ့အာရွ လဲ ေနာက္တေၾကာ့ ၿပန္ၿဖစ္လာမဲ့အရိပ္အေရာင္ေတြေတြ့ေနရသလို ဥေရာပနဲ့အေမရိကားမွာေတာ့ အလ်င္အၿမန္နဲ့တရိပ္ရိပ္တက္ေနပါတယ္။ ၿပည္သူအၾကား စိုးရိမ္ ပူပန္ မွုေတြကိုတားဆီးဘို့တာ၀န္ ရွိတဲ့အစိုးရေတြကိုယ္တိုင္၊ မဖံုးႏိုင္မဖိႏိုင္တဲ့ စိုးရိမ္မွုနဲ့စီမံခန့္ ခြဲဆိုင္ရာ တလြဲတေခ်ာ္ၿဖစ္တာေတြ မၿမင္ခ်င္အဆံုးရွိေနပါၿပီ။ တိုးတက္ထြန္းကားပါတယ္ဆိုတဲ့ အေမရိကလို ႏိုင္ငံမ်ိဳးမွာေတာင္၊ ေရာဂါ ၊ ပ်ံ့ႏွံ့မွုနဲ့အစိုးရနဲ့ဆိုင္ရာက်န္းမာေရးဌာနမ်ားရဲ့အားၿပိဳင္လြန္ဆြဲမွု မွာ ေရာဂါပ်ံ့ႏွံ့ မွုက အႏိုင္ယူေနတဲ့ အေနအထားရွိေနတာကို အထင္းသားၿမင္ေနရခ်ိန္ၿဖစ္ပါတယ္။
လြန္ခဲ့တဲ့ေဖေဖၚ၀ါရီလဆန္းကေဟာင္ေကာင္အေၿခစိုက္ ကပ္ေရာဂါဆိုင္ရာကြ်မ္းက်င္သူပညာရွင္မ်ားရဲ့ ၾကိဳတင္တြက္ကိန္းအရ ကမၻာ့လူဦးေရအားလံုးရဲ့ (၆၀)မွ(၇၀)ရာႏွုန္းက ဒီေရာဂါလကၡံရရွိလိမ့္မယ္ ဆိုတဲ့တြက္ကိန္း ထြက္ထားတာရွိေနပါတယ္။ ဒီဟာေကာင္းတဲ့လကၡဏာေတာ့မဟုတ္ပါဘူး။ ေမာင္မိုးညိဳတို့ေနထိုင္ရာကာလီဖိုးနီးယားၿပည္နယ္မွာေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူGovernor ကလာမယ့္ သီတင္း(၈)ပါတ္အတြင္း၊ ၿပည္နယ္တခုလံုးရဲ့ (၅၆%) (၂၅.၅သန္း)ေသာၿပည္သူတို့ဟာ ဒီေရာဂါကပ္ၿငိ ၿခင္းခံရမယ္လို့ တရား၀င္ထုတ္ၿပန္ခဲ့တဲ့အတြက္ေၾကာင့္၊ လူထုၾကီးစိုးရိမ္ပူပန္မွုဟာ အဆမတန္ၾကီး ထြား ေနပါၿပီ။ အေမရိကႏိုင္ငံမွာ ဒီေဆာင္းပါးေရးခ်ိန္မွာၿဖစ္ပြားသူ/ပိုးေတြ့သူ( ၃)သိန္းေက်ာ္ရွိေနၿပီး ၊ ေသဆံုး သူ(၁)ေသာင္းနားကပ္သြားပါၿပီ။ ဒါ စတင္စစ္ေဆးတာရက္သတၱ(၂)ပါတ္ဘဲရွိပါေသးတယ္။ New York နဲ့ Los Angeles ၿမိဳ့ေတြဟာ အထိအနာဆံုးၿဖစ္ ေနပါၿပီ။ ရံုးအလုပ္ဌာနေတြမွာလုပ္ကိုင္ ေနၾကသူ(၉၀%)ဟာခုအခ်ိန္မွာ အိမ္က ေနတဆင့္ အလုပ္လုပ္ၾကရတဲ့ဘ၀ေရာက္ေနၾကပါၿပီ။ ႏိုင္ငံတိုင္းဟာစစ္တလင္းအသြင္ ေၿပာင္းေနပါၿပီ။ ေန့စဥ္ အိမ္ၿပင္မထြက္ရ အမိန့္ေတြ အစိုးရေတြက အၿပိဳင္အဆိုင္ထုတ္ၿပန္ေနခ်ိန္ ၿဖစ္ပါတယ္။ ေက်ာင္း ေတြအၿပိဳင္အဆိုင္ပိတ္တဲ့ အခ်ိန္ေရာက္ေနပါ တယ္။ လူ(၁၀)ထက္ပိုမစုရဆိုတဲ့ ကန့္သတ္ ခ်က္ေတြရွိေနပါၿပီ။ ဒါေတြအားလံုးဟာ ဒီေဆာင္းပါးေရး ခ်ိန္မွာၿဖစ္ေနတဲ့ပကတိအေၿခအေနေတြပါ။
လူကလူကိုေတြ့ရင္ အထိတ္တလန့္ေရွာင္ေၿပးတဲ့ ေခတ္ပ်က္ထဲေရာက္ေနပါတယ္။ ေငြတန္ဘိုးနဲ့ ကမၻာ့ စီးပြားေရးကိုပင္မေက်ာ္ရိုးသဖြယ္ေထာက္ပံ့ေနတဲ့ Stock share ေစ်းကြက္ဟာ စီးပြားပ်က္ကပ္ထဲကို ဆြဲသြင္းေနပါၿပီ။ ေန့စဥ္နဲ့မွ်အစိုးရရဲ့ေငြေၾကးပံ့ပိုးမွုအစီအစဥ္ေတြက ေငြေၾကးကေမာက္ကမၿဖစ္မွု ေတြကိုအလ်င္မွီေအာင္မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့အေနအထားမွာေရာက္ေနပါၿပီ။ အေမရိကအစိုးရရဲ့ Fed Reserve အဖြဲ့ၾကီးရဲ့ထိေရာက္တဲ့လက္နက္ၾကီးၿဖစ္တဲ့ အတိုးႏွဳန္းသတ္မွတ္မွုကို (သုည)နီးပါးအထိ ခ်ထားလိုက္ေပမဲ့လည္း၊ ခုခ်ိန္မွာ အခ်ည္းႏွီးၿဖစ္ေနပါၿပီ။ အေမရိကအစိုးရက ပ်က္ၿပံဳးစၿပဳေနတဲ့စီးပြားေရးကပ္ကိုကုစားဘို့ ေဒၚလာ (၃) ထရီလီယံသြတ္သြင္းလိုက္ေပမဲ့ စီး႔ါားေရးက်ဆံုးေနတာေတြ၊ ေန့စဥ္သန္းနဲ့ခ်ီတဲ့တိုးလာတဲ့ အလုပ္လက္မဲ့ေတြနဲ့ ပိတ္သိမ္းတဲ့စီးပြားေရးေတြကိုကုစားႏိုင္တဲ့အေၿခအေနေတြမေတြ့ရပါဘူး။ ကုရာနတၳိေဆးမရွိတဲ့ ကပ္ေရာဂါၾကီးက ကမၻာ့ေၿမၿပင္ကိုမဖိတ္မေခၚေရာက္ရွိၿပီး အက်အနေနရာယူၿပီးလူသားမ်ိဳးႏြယ္ ကိုတိုက္ခိုက္ေနရာယူ တဲ့အေၿခရွိေနပါတယ္။
CoVid-19 ရဲ့ သဘာ၀
က်ြမ္းက်င္သူဇီ၀သိပၸံပညာရွင္မ်ားရဲ့ရွာေဖြေတြ့ရွိခ်က္တခုကေတာ့ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ ေလထဲကကူးစက္ႏိုင္ ၿခင္း(airborne) မရွိသလို၊ အရည္စက္မွတဆင့္ကူးစက္ႏိုင္ၿခင္း(droplet-borne)ထက္မကရွိေန တယ္လို့ဆိုၾကပါတယ္။ Aerosolလို့ေခၚတဲ့အရည္ေငြစက္ပ်ံရည္ကေနပ်ံ့ႏွံ့ႏိုင္တာမို့၊ လူ(၂) ေယာက္ ေလာက္ရွိတဲ့အခန္းထဲမွာ တစ္ဦးေသာသူက ပိုးရွိေနရင္ (ေရာဂါလကၡဏာမရွိသည့္တိုင္) ကူးစက္ႏိုင္ ေၿခအလြန္မ်ားတယ္ ဆိုတဲ့ေကာက္ခ်က္ကိုဆြဲထားၾကပါတယ္။ ေရာဂါပိုးဟာ ပလပ္စ တစ္နဲ့သတၱဳ ေတြေပၚမွာ(၇၂)နာရီၾကာ၊ ကတ္ထူၿပားေပၚမွာ (၂၄)နာရီၾကာအသက္ရွင္ေနႏိုင္ၿပီး၊ အထက္မွာဆိုခဲ့ တဲ့အေငြ့ပ်ံရည္ (aerosol) မွာ မိနစ္(၁၈၀)ၾကာအသက္ရွင္ႏိုင္တယ္လို့သုေတသန ၿပဳေတြ့ရွိထား ပါတယ္။
ၿပည္ပေရာက္ၿမန္မာမ်ားၿပင္ဆင္ရမည့္အခ်က္မ်ား
ကပ္ေရာဂါၾကီးေတာ့က်ေရာက္လာပါၿပီ။ ဘာေတြၿပင္ဆင္ၾကရမလဲ။ အေရးၾကီးဆံုးနားလည္ရမဲ့ကိစၥ ကေတာ့ (ၾကိဳက္ၾကသည္ၿဖစ္ေစ၊ မၾကိဳက္ၾကသည္ၿဖစ္ေစ) မိမိတို့က်င္လည္ခဲ့တဲ့ ေန့တဓူ၀ဘ၀ေတြ ကိုေၿပာင္းလဲၾကရမဲ့အခ်ိန္ (အနည္းဆံုးခုေရာဂါၿဖစ္ပြားခ်ိန္ကာလအတြင္း) (Life-style changes) လုပ္ ၾကရပါေတာ့မယ္။
(က) အိမ္ၿပင္မထြက္ၾကပါနဲ့။ အိမ္ၿပင္ထြက္ဘို့စဥ္းစားတိုင္း တကယ္လိုအပ္လား၊ တၿခားကိစၥေတြနဲ့ ေပါင္းလုပ္လို့ၿဖစ္မလားဆိုတာေတြကို ၿပန္စဥ္းစားၾကပါ။
(ခ) မိသားစု၀င္မ်ားတေနရာစီေနၾကရင္၊ ေန့နဓူ၀မကုန္ခင္ ဖံုးဆက္ပါ။ FaceTimeလုပ္ၾကပါ။ Google-Duo ဟာအလြန္အသံုး၀င္ထိေရာက္တဲ့မိသားစုတက္သြယ္ေရးနဲ့ ကပ္ေရာဂါကာလမွာ၊ ေႏြးေထြးတဲ့ မိသားစုဘ၀ကိုတည္ေဆာက္ေပးႏိုင္တဲ့ Google App တခုပါ။ မိသားစု၀င္အားလံုးတိုင္းdownload အသံုးၿပဳၾကပါ။
(ဂ) လိုအပ္တဲ့သံုးေနက် ေဆး၀ါးမ်ား(prescription medicine)မ်ားမၿပတ္ခင္ၾကိဳမွာယူပါ။ သံုးေနက် Pharmacy လမ္းၿဖတ္ကူးေနရာမွာရွိေနတာေတာင္၊ စာတိုက္မွမွာယူပါ။
(ဃ) Stock ေတြအၾကီးအက်ယ္က်ဆင္းေနခ်ိန္ပါ။ ေကာလာဟဠေၾကာင့္ အထိတ္တလန့္ေၿပာင္းလဲ စရာမလိုပါ။ stock တို့ရဲ့သေဘာသဘာ၀အတိုင္းေစ်းက်ခ်ိန္ကိုေစာင့္ၿပီးအၿပိဳင္အဆိုင္၀ယ္တဲ့သူေတြ ရွိေနတာမို့ ကိုယ့္ရဲ့stock ေစ်းၿပန္တက္လာပါမယ္။
(င) သင့္တင့္တဲ့ ေငြသားသက္သက္လက္ထဲမွာထားဘို့ ဘဏ္မွအၿမန္ထုတ္ယူၾကပါ။ အကုန္လံုးထုတ္ ရန္မလိုပါ။ ဘဏ္ေတြအားလံုးဟာ Federally protected မို့စိုးရိမ္စရာမလိုပါ။
(စ) ၾကိဳတင္ေငြေပးၿပီးၿပင္ဆင္ထားတဲ့ ခရီးသြားစရာေလယာဥ္အပါအ၀င္ cruise၊ ဟိုတယ္တည္း ခိုစရာ၊ မဂၤလာေဆာင္အပါအ၀င္ အခမ္းအနားၾကိဳတင္ေငြေပးထားတာရွိခဲ့ရင္၊ ဆိုင္ရာwebsite ေတြ၊ စာတိုက္မွေရာက္ရွိလာႏိုင္မဲ့အေၾကာင္းၾကားစာ၊ email စသည္တို့ကတဆင့္အေၾကာင္းၾကားလာတာ ေတြကို မ်က္ေၿခမၿပတ္ၾကည့္ရွုေနၾကပါ။ မိမိဆိုင္ရာသတ္မွတ္ရက္နားနီးရင္ (အနဲဆံုးတလ အလိုေလာက္မွာ) ဆိုင္ရာေတြကအေၾကာင္းၾကားလာႏိုင္ၾကပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ cancellation policy ေတြရဲ့သေဘာကို ၿမန္မာေတြနားလည္သင့္ပါတယ္။ ကိုယ္ကစစၿပီး cancelလုပ္ရင္ မူလ သေဘာတူညီခ်က္ကို မိမိကစတင္ခ်ိဳးေဖါက္တာမို့(ဥပမာ-အခမ္းအနားက်င္းပခ်ိန္ဟာ လူမစုရအခမ္း နားမၿပဳရလို့အစိုးရကပညတ္ကန့္သတ္သည့္တိုင္ေအာင္၊ ယင္းအခမ္းအနားက်င္းပခ်ိန္ဟာကန့္ သတ္ခ်ိန္အတြင္းက်ေရာက္သည္မွအပ) မိမိကေပးေလ်ာ္က်ခံရဖြယ္မ်ားပါတယ္။ ေလယာဥ္လက္မွတ္ ၾကိဳတင္၀ယ္ထားၿပီး၊ သြားေရာက္မဲ့ႏိုင္ငံက ခရီး၀င္ခြင့္ပိတ္ထားတဲ့ကန့္သတ္ရက္ အတြင္းက်ေရာက္ ေနလို့ကေတာ့ ေလယာဥ္ကုမၸဏီက ခရီးစဥ္ေၿပာင္းေရႊ့တာတို့ ၿပန္အမ္းေငြထုတ္ ေပးတာတို့လုပ္ေပး ရပါမယ္။ ဒါေပမဲ့ ကန့္သတ္ရက္အတြင္းမရွိဘဲ (မက်ေရာက္ေသးဘဲ) မိမိက စတင္ဖံုးေခၚယူၿပီး cancelလုပ္ရင္ေတာ့ ဒါဏ္ေၾကးရွိပါလိမ့္မယ္။ အခုအခ်ိန္မွာ ဆိုင္ရာေတြက ကန့္သတ္ ကာလအေပၚ အေၿခခံၿပီး ၾကိဳတင္ေငြေပး reserveလုပ္ၾကသူေတြကို က႕န့္သတ္ရက္ အလိုက္ကိုင္တြယ္ ေနၾကတာ မို့ ဆိုင္ရာေတြရဲ့သတိေပးခ်က္ေတြကိုမ်က္ေၿခမၿပတ္ၾကဘို့ပါ။ ေနာက္တခုက ရက္ေၿပာင္း လဲမလား၊ ၿပန္အမ္းေငြယူမလားဆိုတဲ့ကိစၥပါ။ အမ်ားအားၿဖင့္ ၿပန္အမ္းေငြယူခ်င္ၾကတာသဘာ၀က်ပါ တယ္။ ဒါေပမဲ့စီးပြားေရးလုပ္ငန္းရွင္မ်ားဘက္ကၾကည့္ေတာ့ သူတို့ရဲ့ နစ္နာဆံုးရွံုးမွုေတြကို တတ္ႏိုင္ သမွ် ကာကြယ္ခ်င္ၾကတာကိုထဲ့တြက္ၾကရပါမယ္။ အဲ့ဒီအ တြက္ရက္ေၿပာင္းလဲခဲ့ရင္ေကာ (မိမိကိုယ္ တိုင္ကလည္းစိတ္ဆႏၵရွိေနရင္) လက္ရွိေစ်းအတိုင္း မေၿပာင္းလဲဘဲေပးႏိုင္မလားဆိုတဲ့ေမးခြန္း ဟာေမးသင့္တဲ့ကိစၥပါ။ ၿဖစ္ႏိုင္ရင္ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ပံုစံ နဲ့ရက္စြဲကိုပါရခဲ့ရင္ေပါ့။
(ဆ) ဒီေရာဂါကပ္ၾကီးဟာ ဘယ္ေလာက္ၾကာမလဲဆိုတာ ဘယ္သူမွတပ္အပ္မေၿပာႏိုင္ပါဘူး။ လက္ရွိ ၀င္ေရာက္လာတဲ့သတင္းေတြအရေတာ့ အေမရိကဗဟိုအစိုးရက ဘ႑ာေရးဆိုင္ရာေၿဖေလ်ွ့ာ မွွုအပါအ၀င္၊ ေငြေၾကးပံ့ပိုးမွုၾကီးမ်ားကို ခုမတ္လကစၿပီး ေနာက္ (၁၈)လစာ တြက္ခ်က္လုပ္ထား ၾကပါတယ္။ စာသင္ေက်ာင္းမ်ားကို အခ်ိဳ့ေသာ ေက်ာင္းအုပ္စု (school districts) ေတြမွာ ခုစာသင္ ႏွစ္အကုန္အထိ ၿပန္မဖြင့္ဘို့ေၾကၿငာထားပါၿပီ။ ေမနဲ့ဂ်ြန္လကစတင္မဲ့ ဘြဲ့ႏွင္းသဘင္ေတြအားလံုးကို ဖ်က္သိမ္းထားပါတယ္။ ခုစာေရးသားခ်ိန္မွာ အိမ္ေတြကေနတဆင့္ အလုပ္လုပ္ၾကတဲ့ (home-bound/remote workplace)ေတြအားလံုးလိုလိုက ဧၿပီလကုန္အထိလို့ဆိုထားၾကေပမဲ့၊ ဒီထက္မက လမ်ားစြာအထိၾကာမဲ့အရိပ္အေယာင္ေတြေတြ့ေနရပါတယ္။ အစိုးရေတြရဲ့ ကန့္သတ္ခ်က္ကိုၾကည့္ေန ၾကပါတယ္။ အေမရိကလိုႏိုင္ငံၾကီးေတြမွာ အလုပ္ခြင္မွာလုပ္ကိုင္ရင္း ဖ်ားနာမွုေတြကိုအထူးအေလး ထားၾကပါတယ္။ အလုပ္ေၾကာင့္၊ အလုပ္ထဲမွာလုပ္လို့မက်န္းမမာၿဖစ္ခဲ့ရင္ ေပၚေပါက္လာႏိုင္တဲ့ (liability) ကိုအေၾကာက္ဆံုးပါဘဲ။ ဘယ္သူကမွစၿပီးတာ၀န္ယူၿပီး၊ ေရာဂါကင္းစင္ပါၿပီ၊ အႏၱရာယ္ လံုး၀ကင္းစင္ပါၿပီ ဆိုၿပီး အာမဘေႏၱမခံရဲၾကပါဘူး။ အဲ့ဒီအခ်က္က စာသင္ေက်ာင္းေတြမွာလဲအလား တူမို့ မိမိတို့သားသမီးမ်ား မေလလြင့္ေစေရး အထူးအေရးေပးၾကပါ။ Online class-roomနဲ့ဆိုင္တဲ့ သခၤန္းစာမ်ား ေပၚထြက္လာပါၿပီ။ ဆိုင္ရာေက်ာင္းမ်ားနဲ့ ဆက္သြယ္ၿပီး မိမိတို့ သားသမီးမ်ားအတြက္ စတင္အေကာင္အထည္ေဖၚၾကပါ။
(ဇ) ဖ်ားနာခဲ့ရင္ေရာဂါပိုးရွိမရွိအစစ္ေဆးခံရေရးမခံရေရးဟာ သိပ္အေရးမၾကီးဘူးဆိုတာကို ႏွလံုးသြင္းၾကပါ။ ဘာၿဖစ္လို့လဲဆိုေတာ့ ဒီေရာဂါပိုးကိုကုစားႏိုင္တဲ့ ပဋိဇီ၀ေဆးမေပၚေသးသလို၊ ေပၚဘို့လဲမလြယ္ပါ။ (ထိန္းသိမ္းေပးယံုသက္သက္ေလာက္သာရွိပါတယ္)။ အိမ္မွာေနပါ။ မိမိအခန္း ကမထြက္ပါနဲ့။ အေၿပာလြယ္သေလာက္ အင္မတန္ခက္ပါတယ္။ စိတ္ကိုထိခိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီထက္ေကာင္းတဲ့နည္းလမ္းမရွိပါ။
(စ်) ၿမန္မာမိသားစုတိုင္း ေန့စဥ္ကိုယ္လက္လွုပ္ရွားမွုရွိေနပါေစ။ ဂ်င္း၊ၾကက္သြန္ၿဖဴ၊ ဆား၊ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ အသီးအႏွံ၊ သံပရာတို့ဟာ အစြမ္းထက္တဲ့ immune-boostersေတြပါ။
(ည) ေနာက္ဆံုးရရွိတဲ့သတင္းအရ ၿမန္မာႏိုင္ငံတြင္းအလည္အၿဖစ္ေသာ္၎၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းလုပ္ ကိုင္ၾကသူအေမရိကန္ႏိုင္ငံသားမ်ား၊ ၿမန္မာ အေမရိကန္မ်ားဟာ၊ ေရာဂါပိုးေတြ့ရွိသူဆယ္ဂဏန္း သာရွိေသးတယ္လို့ေၾကၿငာထားတဲ့ ၿမန္မာႏိုင္ငံထဲကေရာဂါပိုးထူေၿပာတဲ့မိမိတို့ေနရင္းႏိုင္ငံေတြကို အေၿပးအလႊားၿပန္ ၾကတာေတြကိုၾကားသိရပါတယ္။ ၿဖစ္ႏိုင္ဘြယ္ရွိတာကေတာ့ တိက်တဲ့ေဆးစစ္မွု (testing) မရွိေသးတာနဲ့တင္းၾကပ္တိက်တဲ့ကုထံုးမ်ားခ်ိဳ့တည့္တဲ့့အေၾကာင္းရင္းခံေတြဆိုတာကို ၀မ္းနည္းဘြယ္ေဖၚၿပ ရပါမယ္။ ေသၿခာတာတခု ကေတာ့ အစိုးရနဲ့ဆိုင္ရာက်န္းမာေရးဆို္င္ရာ အဖြဲ့အစည္္းေတြက သူတို့တတ္ႏိုင္တဲ့အင္အားေပၚအေၿခခံ ၿပီး၊ လူထုအသိပညာေပးမွုေတြအပါအ၀င္၊ တားဆီးကာကြယ္မွုေတြ ခ်ီးမြန္းဘြယ္ေကာင္းေလာက္ ေအာင္ ေန့ညမအားၾကိဳးစားေနၾကတာကေတာ့ အထင္သားအၿမင္သားပါဘဲ။ လက္ရွိ အေၿခအေနအရ ၿမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း၀င္ေရာက္ရန္ရွိၾကသူ အေမရိကနဲ့ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားမွၿပည္၀င္ခရီးသည္မ်ားဟာ ခရီးမထြက္မွီဆိုင္ရာေရာဂါကင္းစင္ ေၾကာင္းက်န္းမာေရးေထာက္ခံစာ (ပံုစံသတ္မွတ္ၿပီး ဆိုင္ရာသံရံုး websitesမ်ားတြင္ရယူၾကိဳတင္ၿဖည့္ စြက္ၿပီး) တပါတည္းယူေဆာင္သြားၾကဘို့အထူးလိုအပ္ပါတယ္။ ဒါ့အၿပင္ ၿမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းအိမ္တြင္း ကအိမ္ၿပင္မထြက္ဘဲ ၁၄-ရက္ေနၾကရမယ္ ဆိုတဲ့အခ်က္ ကို နားလည္ၾကရပါမယ္။ ၿပန္လာရင္လည္း မိမိေနထိုင္ရာအိမ္မွာအိမ္ထဲကမထြက္ဘဲself-quarantine လုပ္ၾကရဘို့လိုေနတယ္ ဆိုတာကိုလည္း ထဲ့တြက္ၾကရပါမယ္။
(ဋ) ကိုယ့္မွာ travel insurance ၀ယ္ထားရင္ေကာ အဲ့ဒါကိုသံုးၿပီး မိမိခရီးစဥ္ကို cancelလုပ္လို့ရ သလားလို့ေမးစရာရွိပါတယ္။ မရပါ။ မိမိဖာသာမိမိ ေၾကာက္ရြံ့စိုးရိမ္မွုေၾကာင့္ မိမိကစတင္ၿပီး cancel လုပ္တာအတြက္ အၾကံဳးမ၀င္ေၾကာင္းအသိေပးပါရေစ။ ဒီကိစၥအတြက္အကာအကြယ္ေပးႏိုင္တဲ့ ခရီးသြားအာမခံအမ်ိဳးအစားကေတာ့ (Cancel for any reason Travel Insurance – CFAR) ပါဘဲ။ ဒါကလဲ၀ယ္ယူတဲ့ကာလေပၚမွာမူတည္ေနပါတယ္။ ေစ်းကလဲအလြန္ၾကီးေလးေၾကာင္းပါ။
(ဌ) ေနာက္တခ်က္က လူေတြစိုးရိမ္ထိတ္လန့္မွုေတြရွိလာရင္၊ အခြင့္ေရးယူတတ္သူေတြရွိတတ္ပါ တယ္။ ဖံုး/စာ၊ အင္တာနက္တို့မွမိမိတို့ေတာင့္တလိုအပ္ခ်က္ေတြေရာင္းခ်တာ၊ အခမဲ့ကူညီတာေတြ ကို မသိၾကိဳးက်ြံၿပဳၾကပါ။ ေထာင္ေခ်ာက္ထဲမ၀င္မိပါေစနဲ့။
(ဍ) စီးပြားပ်က္ကပ္ပါေနာက္ကကပ္ပါလာဘြယ္အလားအလာေတြၿမင္ေနရပါတယ္။ အလုပ္လက္မဲ့ (layoff/reduced work hours) ၿဖစ္ခဲ့ရင္၊ မိမိကိုယ္ပိုင္စီးပြားေရးပိတ္သိမ္းခံရရင္။ ၿဖစ္ၿပီဆိုတာ နဲ့ (အလုပ္ကသင့္တင့္သည့္လစာေပးခဲ့သည့္တိုင္ေအာင္) ေန့မကူးခင္ ဆိုင္ရာၿပည္နယ္/ေဒသဆိုင္ရာ websites ေတြကေနအဆင့္ အလုပ္လက္မဲ့ ခံစားခြင့္ ကိုခ်က္ခ်င္းေလ်ွာက္ထားၾကပါ။ အလုပ္လက္မဲ့ ၿဖစ္ေၾကာင္းဆိုင္ရာတရား၀င္စာကိုလက္မွာအသင့္ကိုင္ ထားပါ။ ေနာက္တဆင့္က၊ မိမိခင္ပြန္း/ဇနီးတို့ရဲ့ အလုပ္ကေပးတဲ့ က်န္းမာေရးအာမခံ(healthcare plan) မွာအၿမန္ဆံုးစာရင္းေပးသြင္းပါ။ တကိုယ္ တည္းသမားၿဖစ္ခဲ့ရင္ ဆိုင္ရာၿပည္နယ္ရဲ့ Medicaid အစီအမံမွာ အၿမန္စာရင္းသြင္းပါ။
(ဎ) အေရးၾကီးဆံုးကေတာ့Social-distancing ပါဘဲ။ ဒါနဲ့ပါတ္သက္ၿပီး၊ မီဒီယာေတြမွာအလွ်ံပယ္ေဖၚ ၿပၿပီးသားမို့အက်ယ္မခ်ဲ့လိုပါ။ မီးေမာင္းထိုးၿပလိုတဲ့အခ်က္ကေတာ့ အေဆာက္အဦတခု(indoor building) ထဲ၀င္ရင္ႏွာေခါင္းပိတ္(mask) တပ္ပါ။ ေရာဂါ/ဖ်ားနာမွုမရွိရင္တပ္စရာမလိုလို့ဆိုၾကေပမဲ့၊ တပ္ၿဖစ္ေအာင္တပ္ၾကပါ။ လက္အိပ္လဲစြပ္ပါ။ ကိုယ္ေနထိုင္ရာအိမ္မွာေတာ့ ဒါေတြမလိုေပမဲ့ ဖ်ားနာသူတစ္ဦးရွိခဲ့ရင္ ေတာ့မိသားစု၀င္တိုင္းတပ္ဆင္ၾကရပါမယ္။ တစ္ဦးနဲ့တစ္ဦးအနည္းဆံုး(၆) ေပကြာ ဆိုတဲ့အခ်က္ဟာ(outdoor)မွာဆိုလိုတာၿဖစ္ၿပီး၊ indoor ၀င္ရင္ ေရာဂါပိုးရွိသူတစ္ဦးရွိခဲ့ရင္ ကိုယ့္ဆီကို အဲ့ဒီပိုးပ်ံ့ႏွ့ံကူးစက္ခံရဘို့ အလားအလာအလြန္မ်ားတယ္ဆိုတာကို အၿမဲသတိၿပဳၾကပါ။
CoVid-19 ဟာ ဘယ္ကာလထိၾကာေအာင္ ခရီးဆန့္မလဲဆိုတာဘယ္သူမွတပ္အပ္မေၿပာႏိုင္ပါ။ တရုတ္ႏိုင္ငံမွာ (၃)(၄)လနဲ့တည္ၿငိမ္သြားေပမဲ့၊ တရုတ္အစိုးရက ၿပင္းထန္တဲ့နည္းစနစ္ကိုသံုးယံုမက အၿပတ္ရွင္းတဲ့ဗ်ဴဟာကိုသံုးခဲ့တာေတာင္၊ ေနာက္တေၾကာ့ၿပန္၀င္လာမလာ ဘယ္သူမွတပ္အပ္မေၿပာ ႏိုင္ေသးပါဘူး။ ကမၻာမီးေလာင္၊ သားေကာင္ခ်နင္းၿဖစ္ေနခ်ိန္ပါ။ ပိုဆိုးတာက ဆိုင္ရာအစိုးရေတြကိုယ္ တိုင္အိေၿႏၵမေဆာင္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေၾကာက္ရြံ့ေနခ်ိန္ဆိုတာကိုသိၾကဘို့လိုပါတယ္။ ၿပည္ပေရာက္ ၿမန္မာတစ္ဦးခ်င္းက မိမိကိုယ္ကို မိမိတာ၀န္ယူၾကရမဲ့အခ်ိန္ပါ။
CoVid-19 ကပ္ေရာဂါၾကီးမွ ကမၻာသူကမၻာသားမ်ားအားလံုး အႏၱရာယ္ကင္းေဘးရွင္းစြာနဲ့ ေက်ာ္ၿဖတ္ ႏိုင္ၾကပါေစ။
