Crimes Against Humanity ဟုဆိုကြရာဝယ်…

ခုပြီးခဲ့တဲ့နှစ်ပိုင်းအနည်းငယ်အတွင်းမှာ မောင်မိုးညိုတယောက် Holocaust နဲ့ပါတ်သက်တဲ့ ပြတိုက် နေရာဒေသအတော်စုံစုံလင်လင်ကိုရောက်ခဲ့ပါတယ်။ Jerusalem က Yad Vasham, Los Angeles က Holocaust Museum, Museum of Tolerance နဲ့ ခုနောက်ဆုံး Washington DC က U.S. Holocaust Memorial Museum တို့ဟာ အထင်ကရနေရာတွေအဖြစ် လေ့လာကြသူတွေသုတေသ နပြုကြသူတွေ၊ ပညာသင်တွေ၊ scholars တွေရဲ့ ခြေချင်းလိမ်အောင်လေ့လာကြတဲ့နေရာတွေပါ။ အခြားပြတိုက်များနဲ့မတူဘဲ လူ့သမိုင်းမှာဇာတ်တူသားချင်းမျိုးပြုန်းအောင်ပြုခဲ့တဲ့ အာဏာရှင်စနစ်ဟာ တချိိန်ကရှိခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ပြကွက်တွေနဲ့ စိတ်ထိခိုက်ဖွယ်ဖြစ်အောင် လာရောက်ကြသူတွေရဲ့စိတ်နှလုံးကို ဆွဲငင်သိမ်းကြုံးသွားစေနိုင်တဲ့ အသိပညာပေးဌာနကြီးတွေဖြစ်လို့နေပါတယ်။ အဲ့ဒီပြတိုက်ကြီးတွေကဘာကိုမီး မောင်းထိုးပြထားလဲဆိုတော့ မျက်မှောက်ကာလမှာလည်း လူသားမျိုး တုန်းနိုင်မဲ့ဖြစ်ရပ်တွေ၊ အလားအလာတွေကမလွတ်မြောက်သေးဘူးဆိုတာကိုအသေအခြာပြလို့နေပါ တယ်။ “လူမျိုးတုံုး”ဆိုတဲ့စကားရပ်လို့ဆိုတိုင်း “အာဏာရှင်”ဆိုတဲ့ဝေါဟာရတွဲပါလေ့ရှိတာမို့ လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ဖြစ်ပျက်နေဆဲ စစ်တပ်ရဲ့ကျုးလွန်မှုတွေက ကမ္ဘာကြီးကိုသတိပေးနေပါတယ်။ Washington DC ကပြတိုက်ကြီးမှာတော့ “Burma’s Path to Genocide” တိုတဲ့အထူးပြခန်းကိုလက် ရှိပြသထားတာမို့ မြန်မာတွေမဖြစ်မနေလေ့လာသင့်တဲ့နေရာပါ။ ပြခန်းမှာတော့ (၂၀၁၇) ၀န်ကျင်က Rohingya တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုငယ် (သန်းနဲ့ချိီတဲ့) ဖိနှိပ်သတ်ဖြတ်မှုတွေကိုအလေးပေးပြသထား တာမဲ့ လက်ရှိအဖြစ်အပျက်တွေကပြကွင်းပေါ်မရောက်သေးပါဘူး။ ဆိုင်ရာလူထုလှုပ်ရှားအံတုမှုအဖွဲ့ တွေအနေနဲဲ့လက်ရှိဖြစ်ရပ်တွေကိုပါ ထပ်ဆောင်းဖြည့်သွင်းပြသဖို့တိုက်တွန်းသင့်တဲ့ကိစ္စလို့အကြံပြုပါ ရစေ။ ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့အဲ့ဒီကိုလာကြည့်တဲ့ နေ့စဉ်ဧည့်အရေအတွက်ဟာထောင်ပေါင်းမြောက် များစွာရှိတာမို့ ကမ္ဘာကို မြန်မ့ာအရေးအသိပေးရာမှာ ထိရောက်လျင်မြန်မဲ့နညး်လမ်းကြီးတခုဖြစ်နေလို့ ပါ။ ဒီဆောင်းပါးမှာတော့ လူသားမျိုးနွယ်တုံုးအောင်ပြုတဲ့ crime against humanity ရဲ့ သရုပ်အမျိုးမျိုး နဲ့ပါတ်သက်ပြီး အဖွဲ့အစည်းဥပဒေသတွေရဲ့အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုမှုအမျိုးမျိုးကိုဖေါ်ပြသွားပါမယ်။ ဒီဖွင့်ဆို ချက်တွေကိုသေခြာလေ့လာမယ်ဆိုရင် အာဏာရှင်စနစ် (Totalitarianism)ဟာလူသားမျိုး တုံးစေ ရေးကိုဦးတည်စေပြီး၊ အားကြီးသူကအားငယ်သူအပေါ်လက်နက်အားကိုးနဲ့ကြီးနိုင်ငယ်ညှင်း လုပ်တတ် တဲ့လက္ခဏာတွေကိုမကွယ်မဝှက်လှစ်ဟပြလို့နေတာကိုတွေ့ကြရပါမယ်။ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုချက်များကို မူရင်းအနှစ်သာရမပျက်အောင်ကြိုးစားဖေါ်ပြထားပေမဲ့ လိုအပ်ချက်၊ မှားယွင်းချက်တွေကို အယ်ဒီတာ ထံကတဆင့်ကျွန်တော့ထံအကြောင်းကြားနိုင်ပါတယ်။ ခွင့်လွှတ်ကြဖို့လဲကြိုတင်တောင်းပန်ပါတယ်။ ကဲ……လေ့လာကြည့်ကြရအောင်ပါ။ 

လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇဝတ်မှုများ (Types of Mass Atrocities) 

ကျယ်ကျယ် ပြန့်ပြန့် သို့မဟုတ် စနစ်တကျ တိုက်ခိုက်မှု၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် ကျူးလွန်သည့် အောက်ဖော်ပြပါ လုပ်ရပ်များကိုသတ်မှတ်သည်။ လူသတ်မှု၊ သုတ်သင်ရှင်းလင်းခြင်း၊ ကျွန်ပြုခြင်း၊ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခြင်း ၊ ထောင်ချခြင်း၊ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ မုဒိမ်းကျင့်ခြင်း (အခြား လိင်အခြေခံ သို့မဟုတ် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရာဇဝတ်မှုများ)၊ အုပ်စုအခြေပြု နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခြင်း၊ အတင်းအဓမ္မပြု ခြင်းနည်းဖြင့်ပျောက်ဆုံးသွားစေခြင်း၊ အသားအရောင် ခွဲခြားခြင်း နှင့် အလားတူ လူမဆန်သော လုပ်ရပ်များ ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ ကြီးစွာသော ဒုက္ခများကို ဖြစ်စေသော အခြားလူမဆန်သော လုပ်ရပ်များ သို့မဟုတ် ခန္ဓာကိုယ် သို့မဟုတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ သို့မဟုတ် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးအတွက် ပြင်းထန်သော ဒဏ်ရာများပါဝင်သည်။ (အရင်းအမြစ်- ၁၉၉၈ အပိုဒ် ရ၊ နိုင်ငံတကာရာဇဝတ်တရားရုံး ၏ ရောမဥပဒေ) 

လူမျိုးတုံးသုတ်သင်ခြင်း Ethnic Cleansing 

ဤဝေါဟာရသည် လူမျိုးစုတစ်စုကို နယ်မြေတစ်ခုမှ အတင်းအကျပ် ဖယ်ရှားခြင်းကို ရည်ညွှန်းသည်။ ယခင် ယူဂိုဆလားဗီးယားကို စုံစမ်းစစ်ဆေးသည့် ကုလသမဂ္ဂ ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များကော်မရှင်က ၎င်းအား "နယ်မြေအတွင်းမှ အုပ်စုများမှ လူများကို ဖယ်ရှားရန်အင်အားသုံး၍ ခြိမ်းခြောက်ခြင်း" ဟု သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇဝတ်မှုများ၊ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနှင့် စစ်ရာဇဝတ်မှုများသာမက လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်းကို နိုင်ငံတကာဥပဒေအရ သီးခြားရာဇဝတ် မှုအ ဖြစ်သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး၊ လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇဝတ်မှု သို့မဟုတ် စစ်ရာဇဝတ်မှုများ ဖြစ်ပေါ်လာစေနိုင်သည်ဟုပြဆိုခဲ့သည်။ (အရင်းအမြစ်- ၁၉၉၃ ခုနှစ် ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေအတွင်း ရေးမှူးချုပ်ထံမှလုံခြုံရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌထံ ပေးစာ) 

 လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု Genocide 

နိုင်ငံသား၊ လူမျိုးစု၊ ဘာသာကိုးကွယ်မှု အုပ်စုတစ်စုလုံးကိုဖြစ်စေ တစ်ခုလုံး သို့မဟုတ် တစ်စိတ်တစ် ပိုင်းဖြစ်စေ ဖျက်ဆီးရန်ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် စနစ်တကျကျူးလွန်သည့် အောက်ပါလုပ်ရပ်များဟု သတ် မှတ်သည်။ • သတ်ဖြတ်အစဖျောက်ဖျက်ခြင်း။ • ခန္ဓာကိုယ် သို့မဟုတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာသေရာပါ ပြင်းထန်သောထိခိုက်မှုဖြစ်စေခြင်း ။ • ၎င်း၏ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပျက်စီးမှုတစ်ခုလုံး သို့မဟုတ် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်စေရန် တမင်တင်ကြိုစီမံ၍ ထိခိုက်စေခြင်း။ • လူမျိုးဒေသအစုအဖွဲ့အတွင်း မွေးဖွားခြင်းကို တားဆီးရန် ရည်ရွယ်သော စီမံချက်များ ချမှတ်ခြင်း။ • လူမျိုးဒေသအစုအဖွဲ့နေကလေးများကို အခြားအုပ်စုသို့ အတင်းအကျပ် ပြောင်ရွှေ့လွှဲပြောင်းခြင်း။ (အရင်းအမြစ်- ၁၉၄၈ အပိုဒ် ၂၊ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုဆိုင်ရာ ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာ တားဆီးကာကွယ် ရေးနှင့် ပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂကွန်ဗင်းရှင်း) 

အရပ်သားလူထုအပေါ် ကြီးမားသော၊ စနစ်တကျ အကြမ်းဖက်မှု Mass Atrocities 

အစုလိုက်အပြုံ လိုက်ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှု ဟူသော ဝေါဟာရသည် တရားဝင် အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုထား ခြင်းမရှိသော်လည်း၊ ၎င်းသည် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု (အထက်ဖော်ပြပါအတိုင်း)၊ လူသားမျိုးနွယ်အ ပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇဝတ်မှု၊ စစ်ရာဇဝတ်မှုနှင့် လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုတို့ကို ရည်ညွှန်းလေ့ရှိသည်။ (အရင်းအမြစ်- လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုနှင့် အစုလိုက်အပြုံလိုက် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှု ကာကွယ် ရေးအခြေခံများ၊ Scott Straus, Professor of political science of UC Berkeley – an author of “The Order of Genocide”) 

Mass Killing 

ပြည်နယ်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များ၊ သူပုန်တပ်များနှင့် အခြားပြည်သူ့စစ်များအပါအဝင် လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ များ တမင်သက်သက်ရည်ရွယ်လုပ်ဆောင်မှုများကြောင့် တစ်နှစ်(သို့မဟုတ်)တစ်နှစ်ကျော်ကာလအ တွင်း အရပ်ဒေသတခုအတွင်းတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်ကြောင့် အရပ်သား (၁,၀၀၀) ထက်မနည်း သေဆုံးခဲ့ရသည့်အဖြစ်အပျက်မျိုးဖြစ်သည်။ (အရင်းအမြစ်- ကြိုတင်သတိပေး ချက် ပရောဂျက်) 

စစ်ရာဇဝတ်မှုများ War Crimes 

နိုင်ငံတကာ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုဆိုင်ရာဥပဒေကို ပြင်းထန်စွာ ချိုးဖောက်ပြီး လက်နက် ကိုင်ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားနေသည့် အခြေအနေကိုဖန်တီးဖြစ်ပေါ်စေခြင်းမျိုးဖြစ်သည်။ သို့အတွက် ရောမ ဥပဒေက အရပ်သားများ ကို တိုက်ခိုက်ခြင်း၊ ကလေးစစ်သားများကို အတင်းအကြပ်စုဆောင်းခြင်း နှင့် အသုံးပြုခြင်း၊ ပညာရေး နှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများကို ဖျက်ဆီးခြင်း အပါအဝင် စစ်ရာဇ ၀တ်မှုမြောက်မြားစွာကို ဤပြစ်မှုတွင်အကြံုးဝင်စေပြီး နောင်အရေးယူအပြစ်ပေးနိုင်ခြင်းအလို့ငှာ တိကျ သောစာရင်းပြုစုထားသည်။ (အရင်းအမြစ်- နည်းဥပဒေ ၁၅၆၊ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကြက်ခြေနီကော် မီတီ) 

“လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု” Genocide 

ဤဝေါဟာရသည် (၁၉၄၄) ခုနှစ်မတိုင်မီက မရှိခဲ့ပါ။ ၎င်းသည် ေးသလူနေမှုအဖွဲ့အဖွဲ့အစည်း၏ တည် ရှိမှုကို ဖျက်ဆီးရန်ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် အုပ်စုများအပေါ် ကျုးလွန်သော အကြမ်းဖက်ရာဇဝတ်မှု များကို ရည်ညွှန်းထားသော အလွန်တိကျသောအသုံးအနှုန်းဖြစ်သည်။ US Bill of Rights (သို့မဟုတ်) 1948 United Nations Universal Declaration of Human Rights တွင်ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း လူ့အခွင့် အရေးသည် လူတစ်ဦးချင်း စီ၏အခွင့်အရေးကို အလေးထားပါသည်။ Background of Genocide (၁၉၄၄) ခုနှစ်တွင် ပိုလန်ဂျူးရှေ့နေ Raphael Lemkin (1900-1959) သည် ဥရောပဂျူးများကို အစု လိုက်အပြုံလိုက်သတ်ဖြတ်ခြင်းအပါအဝင် နိုင်ငံနှင့်လူမျိုးစုများကို စနစ်တကျဖျက်ဆီးသည့် နာဇီမူဝါဒ များကို မှတ်တမ်းတင်သည့်စာအုပ်တွင် "လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်ခြင်း" ဟူသောအသုံးအနှုန်းကို စတင်ရေး သားခဲ့သည်။ သူသည် [geno-] ဂရိစကားလုံးမှ လူမျိုး သို့မဟုတ် မျိုးနွယ်၊ [-cide]၊ လက်တင်စကား လုံးမှ သတ်ဖြတ်ခြင်းနှင့်ပေါင်းစပ်ခြင်းဖြင့် စကားလုံးကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ သူက လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု အား "လူမျိုးစု များ၏ ဘဝအခြေခံအုတ်မြစ်များကို ဖျက်ဆီးပစ်ရန် ရည်ရွယ်၍ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု ဆိုင်ရာညှိနှိုင်း ဆောင်ရွက်မှု အစီအစဉ်တစ်ခုအဖြစ်၊ အုပ်စုများကို ချေမှုန်းပစ်ရန် ရည်ရွယ်ချက််အဖြစ်" ဂျာမနီနိုင်ငံ၊ နူရမ်ဘာ့ဂ်တွင် ကျင်းပသည့် နိုင်ငံတကာစစ်ခုံရုံးက နာဇီခေါင်းဆောင်များကို လူသားမျိုး နွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇဝတ်မှုဖြင့် စွဲချက်တင်ခဲ့သည်။ 

Holocaust ဟူသောအဖြစ်အပျက်သမိုင်းကိုဗြောင်အသိအမှတ်မပြုခြင်း/ ဗြောင်ငြင်းကွယ်ခြင်း (Denial of the Holocaust) 

နာဇီများက ဂျူးများကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် သုတ်သင်ရှင်းလင်းခြင်းမှာ ဘယ်သောအခါမှ မဖြစ်ပွားခဲ့ ကြောင်း အခိုင်အမာဆိုသည်။ ဂျူးလူမျိုးဆုံးရှုံးမှု အရေအတွက်သည် ကြီးကြီးမားမား ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်ဟု စောဒကတက်ကြသည်။ Holocaust သည် စနစ်တကျမဟုတ်သလို တရားဝင်ပေါ်လစီ၏ ရလဒ်တစ်ခု မဟုတ်ကြောင်း၊ ထို့အပြင် Holocaust သည်ဘယ်တုန်းကမှ မဖြစ်ခဲ့ဘူးဟုရိုးရိုးရှင်းရှင်းငြင်းဆိုကြ သည်။ ဤကဲ့သို့သော အဓိပ္ပါယ်မဲ့သော အခိုင်အမာပြောဆိုမှုများကို နာဇီများ၊ နာဇီလက်သစ်များ၊ 'ပြန် လည်ပြင်ဆင်သူများ' ဟုခေါ်သော သမိုင်းပညာရှင်များနှင့် ကြီးမားသောရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများ အမှန်တကယ်ဖြစ်လာနိုင်သည်ကို မယုံကြည်လိုသော(သို့မဟုတ်)မယုံကြည်နိုင်သော ပညာတတ်နှင့် ပညာမဲ့သူများမှဖုံးဖိ ပြောဆိုခဲ့ကြသည်။ သို့မဟုတ်ဖုံးကွယ်ရန်နည်းမျိုးစုံသုံးကြိုးစားခြင်းမျိုးဖြစ်သည်။ ဤအယူအဆသည်ခေတ်ပညာတတ်သိုင်းအဝန်းအတွင်းတွင် ကျယ်ပြန့်နက်ရှိုင်းစွာထိုးဖေါက်နေရာယူ နေသည်ကိုဝမ်းနည်းဘွယ်တွေ့နေရပြီဖြစ်သည်။ အမှန်တရားကိုအမှန်တရားကဲ့သို့သက်ခံရန် “ဘူး”ခံ သည့်အဖြစ်များဖြစ်သည်။ မိမိတို့ယုံကြည်ရာနိုင်ငံရေးအယူအဆကြောင့်လည်းအယူသီးကြသူများစွာ ရှိသည်။ 

Antisemitism 

ဤစကားလုံးသည် ဂျူးများအပေါ် မုန်းတီးခြင်း သို့မဟုတ် မုန်းတီးခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ နာဇီဂျာမဏီနှင့် ၎င်း၏ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သူများ ၏ ၁၉၃၃ ခုနှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အတွင်း ဥရောပဂျူးများကို နိုင်ငံတော် က ကမကထပြု နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်း သတ်ဖြတ်မှုသည် Holocaust အဖြစ်သမိုင်းတွင် အဆိုးရွားဆုံး သော ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု ဆိုင်ရာ ဥပဒေသဖြစ်ခဲ့သည်။ လူမျိုးစုတစုကမိမိတို့အမည်နာမကိုအသုံးပြု ခြင်း ကို “ဤလူမျိုးစုဘယ်သောအခါကမရှိ”ဟုအတင်းအကြပ်သမုတ်ခြင်း၊ ပညတ်ခြင်းသည်လည်းပါ ၀င်သည်။ အသားအရောင်၊ လူမျိုးရေးအစွန်းရောက်ဝါဒီများအတွင်းနက်ရှိုင်းစွာဝင်ရောက်နေပါသည်။ ဘေးမှဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်း၊ ကင်းကင်းနေခြင်း၊ ရပ်ကြည့်ခြင်း၊ ၀င်ရောက်အရေးဆိုရန်ပျက်ကွက်ခြင်း (Bystander) Holocaust ၏ စကားရပ်တွင် “ဘေးလူ” ဟူသော ဝေါဟာရကို ပုံစံနှစ်မျိုးဖြင့် သုံးသည်။ ပထမအချက် မှာ ပြင်ပသို့မဟုတ်နိုင်ငံတကာအိမ်နီးချင်းများကို ရည်ညွှန်းသည်။ အမှန်တကယ် ဖြစ်ရပ်များနှင့် ဝေး ကွာခြင်းကြောင့်လည်းဖြစ်နိုင်သည်။ ဤ “ဘေးလူများ” သည် မဟာမိတ်အစိုးရများနှင့်ကြားနေနိုင်ငံ များမှ ဘာသာရေးအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဂျူးအဖွဲ့အစည်းများအထိ ကျယ်ပြန့်စွာပါဝင်သည်။ ဒုတိယအ နေဖြင့်ဤဆောင်းပါးတွင် မီးမောင်းထိုးပြသောအုပ်စုကား အနီးနားရှိ လူ့အဖွဲ့ အစည်းအတွင်း မကြာခ ဏ ဆိုသလို အဖြစ်အပျက်များကို ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာပါရှိနေသည့် “ဘေးရန်သူ” ကို ရည်ညွှန်းသည်။ “Bystanders” သည် အမှန်တကယ်ဖြစ်ရပ်များနှင့် နီးစပ်သော ဂျာမန်နှင့် ဥရောပလူဦးရေများကို ရည်ညွှန်းရာတွင် ၎င်းတိုနှင့်မဆိုင်သောအရာအဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ရှိသည်။ ၎င်းတို့သည် “ကျူးလွန်သူ များ” သို့မဟုတ် “တရားခံများ” မဟုတ်ပါ။ ၎င်းတို့သည် “ဒုက္ခသည်များ” ၏ “ကယ်တင်ရှင်များ” ၏ လူနည်းစုအနည်းစုထဲတွင်လည်း မပါခဲ့ပါ။ အုပ်စုတစ်ခုအနေဖြင့် "ဘေးမှနေသူများ" ကို "passive" သို့မဟုတ် "indifferent" အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ရှိသည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ ၎င်းတို့သည် လူမျိုးခြားများ ဖြစ်သောကြောင့် သို့မဟုတ် အစုလိုက်အပြုံလိုက်သတ်ဖြတ်ခြင်းအဆင့်တွင် ပုန်းအောင်းနေသူများကို ခိုလှုံခွင့်မပေးဘဲ ပစ်မှတ်ထားသည့် လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းမှုကို မျက်မြင်တွေ့သောအခါ တွင် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခြင်းမပြုကြသူများ ပါဝင်ပါသည်။ "passive" နှင့် "indifferent" ဟူသော စကားလုံးနှစ်လုံးသည် ကွဲပြားသော အဓိပ္ပါယ်များရှိသည်။ "Passive" သည် "လှုပ်ရှားမှုမရှိခြင်း" ကို ဆိုလိုသည်။ Passivity သည် အလွန်ကွဲပြားသော ခံစားချက် အမျိုးမျိုးမှ ဆင်းသက်လာနိုင်သည်။ စွမ်းအားမဲ့ခြင်းသဘော၊ တစ်ဦး၏ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလုံခြုံမှုအတွက် ကြောက်ရွံ့မှု၊ အုပ်စု သို့မဟုတ် အသိုင်းအဝိုင်းအတွင်း လူမှုရေးဆိုင်ရာ ဖိအားများ၊ သို့မဟုတ် ကျူးလွန် သူ၏လုပ်ရပ်အတွက် ပံ့ပိုးမှု သို့မဟုတ် သည်းခံခြင်းမှဆင်းသက်လာနိုင်သည်။ "Indifferent" သည် တစ်စုံတစ်ခုကို စိတ်ဝင်စားမှု ကင်းမဲ့ခြင်း သို့မဟုတ် စိုးရိမ်ပူပန်မှု မရှိခြင်း၊ ဂရု ဏာသက်ခြင်း ဟူ၍ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုသည်။ ကာယကံရှင်များအတိဒုက္ခအတွက် “ဘေးနားရှိသူများ” ၏ “လျစ်လျူရှုခြင်း” သည် စစ်အတွင်းချို့တဲ့မှုနှင့် ဆင်းရဲဒုက္ခများရင်ဆိုင်ရသည့် ၎င်းတို့၏မိသားစုများ ၏ ရှင်သန်မှုအပေါ် အာရုံစိုက်ခြင်းအထိ လူတို့၏နေ့စဉ်စိတ်ဝင်စားမှုများကြောင့်ဟု ယူဆလေ့ရှိသည်။ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ၎င်းတို့သည် “မပါဝင်” ကြောင်း အခိုင်အမာဆိုကြသည်၊ အနှစ်သာရအားဖြင့် ၎င်းတို့ သည် “ဘေးနေများ” ဖြစ်ကြသည်ဟု ဆိုကြသည်။ သို့သော်လည်း ဖြစ်ပျက်ခဲ့သည့်အတွက် မည်သည့် တာဝန်ကိုမျှ မယူရန် ငြင်းဆိုခြင်းသည် လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ အဆင့်တိုင်းနှင့် ပြင်ပမှ လူများ၏ ပါဝင်ပတ် သက်မှု၏ အဖြစ်မှန်ကို ဖုံးကွယ်ထားသည်။ သူတို့မျက်မြင်တွေ့ခဲ့ရတာကို အတည်ပြု ပျက်ကွက်သူအ များအပြားလည်း ပါဝင်သည်။ အကြောက်တရားလွှမ်းမိုးမှုကိုကာလကြာနေသားကျသောလူစုအဖွဲ့အ စည်းမျိုးတွင်တွေ့မြင်ရလေ့ရှိသော လူတန်းစားမျိုးဖြစ်ကြသည်။ အရွယ်လွန်ပိုင်းများတွင်တွေ့ရလေ ရှိ သည်။ ၎င်းတို့ကို “ခြံစည်းရိုးခွထိုင်ကြသူများ”အဖြစ် သမိုင်းအလှည့်အပြောင်းတိုင်းတွင်သမုတ်လေ့ရှိ သည်။ ဖိနှိပ်ခံဘဝဖြင့်မွေးဖွားကြီးပြင်းကြသူများအတွင်းဤ “အကြောက်တရား(Fear)” သည်များစွာ နေရာယူတတ်လေ့ရှိသည်ကိုတွေ့နိုင်သည်။ U.S. Holocaust Memorial Museum ကြီးရဲ့ အထင်ကရ သုတေသနအဖွဲ့ကြီးရဲ့ နိုဝင်ဘာ၊ ၂၀၂၂ ထုတ်ပြန်တဲ့စစ်တမ်း (၂၀၂၂/၂၀၂၃ ရှေ့ပြေးခန့်မှန်းခြေ) Statistical Risk Assessment of the “Early Warning Project” အရ (၂၀၂၁)မြန်မာစစ်တပ်ကအာဏာသိမ်း ပြီးနောက်ပိုင်း ဒီနေ့အထိ စဉ်ဆက်မပြတ်လူထုအပေါ်ဖိနှိပ်သတ်ဖြတ်မှုဟာ နိုင်ငံတကာကိုထိတ်လန့် တုန်လှုပ်စေပြီး၊ ခေတ်သစ် ကမ္ဘာ့သမိုင်းမှာ (တတိယ)အဆိုးရွားဆုံးနိုင်ငံ (ပထမနဲ့ဒုတိယနိုင်ငံတွေဖြစ်တဲ့ ပါကစ္စတန်နဲ့ယီမင် မှာရပ်စဲသွားပြီဖြစ်)အဖြစ်သမိုင်းတွင်မြန်မာကနေရာယူနေတာကိုထင်ရှားစွာပြဆိုနေပါတယ်။ 

• အစိုးရလုံုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များသည် ၁၉၄၈ ခုနှစ်မှစ၍ တိုက်ပွဲမရှိသော တိုင်းရင်းသားလူနည်း စုများမှ အရပ်သားများကို ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ 

• တိုက်ပွဲမရှိသော ရိုဟင်ဂျာအရပ်သားများကို ၂၀၁၆ ခုနှစ်ကတည်းက အစိုးရလုံခြုံရေးတပ် ဖွဲ့များက ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ 

• ၂၀၂၁ ခုနှစ်ကတည်းက စစ်အာဏာရှင်ကို ဆန့်ကျင်တယ်လို့ သံသယရှိတဲ့ အရပ်သားတွေ ကိုအစိုးရလုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့တွေက ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်ခဲ့ပါသည်။ သမိုင်းပညာရှင်တို့၏ Crimes against Humanity နှင့်ပါတ်သက်၍ အဓိပ္ပါယ်နှင့်ဝေါဟာရစုံသတ်မှတ် ကြတာမှန်ပေမဲ့လည်းအသေအခြာလေ့လာကြည့်ရင်၊ ပြုသူ (tyranny/actors) များမှာအာဏာရှင်များ ဖြစ်လေ့ရှိကြပြီး၊ အပြုခံကြရသူများမှာ လူများစုအဖိနှိပ်ခံများဖြစ်လေ့ရှိပါတယ်။ အများအားဖြင့်လူ နည်းစု/လူမျိုးစုငယ်များဟာ အတိဒုက္ခရောက်ကြသူတွေဖြစ်လေ့ရှိကြပါတယ်။ ဖိနှိပ်သူတို့ရဲ့သဘာဝ အတိုင်းမိမိတို့ပြုလုပ်သမျှတွေကိုပြန်လည်တွန်းလှန်နိုင်ခြင်းမရှိတော့၊ အခြားပြင်ပအဖွဲ့အစည်းနိုင်ငံတ ကာက ဖိအားပေးရှုတ်ချပြစ်တင်မှုတွေဟာအပြောသက်သက်သာရှိနေရင် တဖြေးဖြေးလက်ရဲဇက်ရဲ ဖြစ်လာလေ့ရှိကြပါတယ်။ ဒါဟာ အလုံးစုံပျက်သုဉ်းရေးလမ်းစဉ် (totalitarianism) ရဲ့လမ်းပြမြေပုံခရီး စဉ်ပါ။ အထူးသဖြင့်ဒီကျင့်စဉ်တွေဟာ ဆင်းရဲပြီးဒီမိုကရေစီအင်အားနည်းတဲ့နိုင်ငံဒေသရပ်ဝန်းတွေမှာ ထွန်းကားလေ့ရှိသလိုနှစ်ပရိစ္ဆေဒကြာမြင့်စွာအမြစ်တွယ်လေ့ရှိကြပါတယ်။ (သတ်မှတ်တနှစ်တာအတွင်း အရပ်သားစဉ်ဆက်မပြတ်သေဆုံးမှု တစ်ထောင်နှင့်အထက်ရှိသောအ ဓိပ္ပါယ်သတ်မှတ်ချက်အရ။)