ယာဥ္တိုက္မွုၿဖစ္ခဲ့ေသာ္ …..

ယခင္လမ်ားက အေမရိကေရာက္ၿမန္မာမ်ားအတြက္ မသိမၿဖစ္သိသင့္တဲ့ က်န္းမာေရးအာမခံရဲ့အေၿခခံသေဘာ တရားေတြတင္ၿပခဲ့ပါတယ္။ ဒီလမွာေတာ့ ေန့စဥ္အလုပ္ခြင္(သို့မဟုတ္)ကိစၥၾကီးငယ္တို့အတြက္ ဘ၀ပ်ားပန္း ခတ္ၾကရသူၿမန္မာေတြအတြက္ နားလည္လိုက္နာသင့္တဲ့ ယာဥ္တိုက္မွုအာမခံ (Road Traffic Accidents)ေတြ ဘက္လွည့္ၾကရေအာင္ပါ။ ဒီကိစၥကလည္းအေရးၾကီးၿပီး၊ မိသားစုတိုင္းနဲ့ကင္းလို့မရတဲ့ကိစၥၾကီးတခုပါ။ ၾကိဳတင္ အသိေပးလိုတဲ့အခ်က္ကေတာ့ အာမခံကိစၥအေရးယူေဆာင္ရြက္မွုတိုင္းဟာ၊ မိမိအာမခံ၀ယ္ယူရာကုမၸဏီၾကီး မ်ားရဲ့လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမူေဘာင္စည္းမ်ဥ္း(framework) ရဲ့သေဘာထားထားနဲ့ဆံုးၿဖတ္ခ်က္ဟာ အခရာမို့ ဒီေဆာင္းပါးဟာ၊ Casualty property insurance လို့ေခၚတဲ့သူတပါးယာဥ္ထိခိုက္မွုအာမခံရဲ့ေဘာင္ေတြ ကိုခ်ၿပ တဲ့ ေယဘူယ် ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြလို့ဆိုပါရေစ။

ယာဥ္တိုက္မွုလို့အရပ္စကားကနားလည္တဲ့Road Traffic Accident ဟာ accident လို့ဆိုတဲ့အတြက္ေၾကာင့္၊ မေတာ္တဆၿဖစ္မွုဆိုတဲ့အခ်က္ကို၊ သိနားေစၾကလိုပါတယ္။ အဲ့ဒီအတြက္တမင္ၾကိဳတင္ၾကံရြယ္မွု (premeditated act) မပါတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ေပၚေပါက္လာရတဲ့ၿဖစ္ရပ္ကို၊ ဥပေဒနဲ့ အာမခံရွူေဒါင့္ေတြကၾကည့္ ရာမွာ၊ ၿဖစ္ေပၚေစတဲ့အေၾကာင္းရင္းကိုေဖၚထုတ္ၾကရပါတယ္။ (Cause of accident) ယာဥ္တိုက္မွုအားလံုး လိုလိုတို့ဟာ တဖက္ဖက္ကယာဥ္စည္းကမ္းကိုေဖါက္ဖ်က္ၾကရာကေနေပၚေပါက္ရၿခင္းၿဖစ္ပါတယ္။ ဒီ့အတြက္ ေၾကာင့္တင္ၾကိဳ ၾကံရြယ္မွုရွိခဲ့ရင္ မွူခင္းဆိုင္ရာကိစၥၿဖစ္သြားေစတဲ့အတြက္ ရာဇ၀တ္မွုေၾကာင္းအၿဖစ္ေၿပာင္းလဲ သြားပါတယ္။ စာေရးသူေဆြးေႏြးလိုရင္းကေတာ့၊ တင္ၾကိဳၾကံရြယ္ၿခင္းအလ်င္းမရွိတဲ့မေတာ္တဆမွုေၾကာင့္၊ ေပၚေပါက္ရတဲ့ ယာဥ္တိုက္မွုကို ေလ့လာၾကည့္ၾကရေအာင္။

ယာဥ္တိုက္မွုၿဖစ္ခဲ့ေသာ္

ယာဥ္တိုက္မွုၿဖစ္ခ်ိန္မွာ သတိဘယ္လိုဘဲေကာင္ၿပီးဗဟုသုတၾကြယ္၀မွုရွိပါေစ၊ လိုက္နာသင့္တဲ့ကိစၥေတြလစ္ ဟင္းမွုရွိတတ္ၾကတာဓမၼတာပါ။ စာဖတ္ပရိႆာတ္အားလံုးသိၿပီးၿဖစ္ေပမဲ့ ၿပန္သတိေပးပါရေစ။

-       ထိခိုက္နာက်င္မွုရွိရင္ (911) မွတဆင့္ေဆးအကူအဖြဲ့ (Emergency Tech) ႏွင့္ရဲကိုေခၚပါ။ ထိခိုက္မွု မရွိပါက ယင္းအကူအဖြဲ့ေရာက္လာေလ့မရွိပါဘူး။ လာခဲ့လ်င္လည္း ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္(သို့မဟုတ္) ပါတ္ သက္သူ အားလံုးတို့၏စာရြက္စာတမ္းမ်ားကိုကူညီဖလွယ္ေပးၿခင္းသာၿပဳလုပ္ပါတယ္။

-       ရဲအရာရွိက စစ္ခ်က္ယူခဲ့ရင္၊ အမ်ားအားၿဖင့္ယာဥ္စည္းကမ္းက်ဴးလြန္သူကိုဦးစြာပထမစစ္ေဆးေမးၿမန္း ေလ့ရွိတာကိုသတိခ်ပ္ပါ။ ရဲအရာရွိကေပးတဲ့ Case (အမွုတြဲနံပါတ္) ကိုသိမ္းဆည္းပါ။ ရဲအရာရွိရဲ့မွတ္ ခ်က္အရ၊ က်ဴးလြန္သူဟာၿပစ္ဒါဏ္ (charge) အၿဖစ္သတ္မွတ္ခံရေသာ္လည္း၊ အာမခံကုမၸဏီရဲ့ ၿပစ္ ဒါဏ္သတ္မွတ္ခ်က္ဟာရဲအရာရွိရဲ့ အယူအဆနဲ့ကြာၿခားႏိုင္တယ္ဆိုတာကိုသတိခ်ပ္ပါ။

-       တိုက္ခံရသူႏွစ္ဖက္လံုးက စာရြက္စာတမ္းလဲလွယ္ရာမွာ၊ အာမခံကတ္ၿပား၊ ယာဥ္ေမာင္းလိုင္စင္နဲ့ ယာဥ္တို့ရဲ့ Year,Make နဲ့ model ေတြပါဘို့လိုပါတယ္။ အေကာင္းဆံုးကေတာ့၊ ကိုယ့္မွာပါလာတဲ့ Cell Phone နဲ့ဓါတ္ပံုရိုက္ယူထားလိုက္ပါ။ ၿဖစ္ႏိုင္ရင္မိမိလိပ္စာ/ဖံုးနံပါတ္တို့ကို တဖက္သူကိုမေပးတာအ ေကာင္းဆံုးပါ။ အက်ိဳးထက္အၿပစ္မ်ားတတ္ပါတယ္။

-       အၿမန္ယဥ္လမ္းမၾကီးၿဖစ္ရင္ ကိုယ့္ကားထဲကအၿပင္ကိုမထြက္ပါနဲ့။ ထိခိုက္နာက်င္မွုအလ်င္းမရွိခဲ့ရင္၊ နီးစပ္ရာ လမ္းဆံုကိုကိုယ့္ကားကိုေရႊ့ၿပီးမွ၊ ကားထဲကထြက္ပါ။

-       ေနာက္ဆံုးဆိုေပမဲ့အေရးၾကီးဆံုးအခ်က္ကေတာ့၊ ကိုယ္ကက်ဴးလြန္မိရင္ေတာင္၊ ၀န္ခံစရာမလိုပါဘူး။ အာမခံကုမၸဏီနဲ့ရဲအရာရွိတို့ရဲ့ က်ြမ္းၾကင္မွုဆိုင္ရာအဆံုးအၿဖတ္ (Technical Impression/ Conclusion) ဟာ ပဓါနၿဖစ္ပါတယ္။

-       မိမိရဲ့ယာဥ္ေမာင္းႏွင္မရေအာင္၊ ဘီးေရြ့မရေအာင္ၿဖစ္ခဲ့ရင္၊ နီးရာယာဥ္ၿပင္ဆင္ရာဌာနကို ကိုယ့္ကားကို သယ္သြားဘို့ Tow Company ကိုေခၚရပါမယ္။ ရဲမ်ားကတာ၀န္ယူေပးပါမယ္။ ဒါေပမဲ့ သယ္သြားတဲ့ Tow Company နဲ့သယ္သြားမဲ့ Body shop အမည္/လိပ္စာေတြကိုမွတ္သားထားဘို့အေရးၾကီးပါ တယ္။ မိမိကား(ပ်က္စီးရာအစိတ္အပိုင္းမ်ား) နဲ့တဖက္ကယာဥ္တို့ိကိုဓါတ္ပံုရိုက္ယူထားပါ။

အာမခံကုမၸဏီကိုအေၾကာင္းၾကားၿခင္း

ယာဥ္တိုက္မွုၿဖစ္ၿပီး အခ်ိန္ရရင္ (သို့မဟုတ္) အခ်ိန္မရခဲ့ရင္လည္း ေနာက္တေန့အတြင္း ကိုယ့္ရဲ့အာမခံကုမၸဏီ ကိုအေၾကာင္းၾကားဘို့လိုပါမယ္။ ဒီေနရာမွာ ကိုယ့္ကုမၸဏီကိုအေၾကာင္းၾကားတာအေကာင္းဆံုးလို့ဆိုခ်င္ေပမဲ့၊ ကိုယ့္မွာအၿပစ္မရွိဘူးဆိုတာၾကိမ္းေသေပါက္ေသၿခာခဲ့ရင္ေတာ့ တဖက္အာမခံကုမၸဏီကိုအေၾကာင္းၾကားႏိုင္ပါ တယ္။ ဒါေတြကို ေဆာင္ရြက္ေပးဘို့တာ၀န္အတြက္ကိုယ္ကေငြေၾကးပရီမီယံေပးသြင္းရတာကိုး။ ဒီကိစၥဟာအ ၿမင္အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲႏိုင္သလို၊ အက်ိဳးအၿမတ္လည္းကြာႏိုင္တာမို့အက်ယ္တ၀င့္မေဆြးေႏြးေတာ့ပါဘူး။ ေနာက္တခ်က္က ဟာဥ္တိုက္ခိုက္မွုေၾကာင့္ကိုယ္ခႏၶာထိခိုက္ဒါဏ္ရာရနာက်င္မွုမၿဖစ္ခဲ့ရင္၊ ပါ၀င္ပါတ္သက္ၾက သူေတြေမးေလ့ရွိတဲ့ကိစၥက အာမခံကုမၸဏီမ်ားကိုအေၾကာင္းၾကားသင့္၊ မၾကားသင့္ဆိုတဲ့ကိစၥပါဘဲ။ ထိခိုက္တဲ့ ပ်က္စီးမွုကမိမိတို့ အိပ္စိုက္သတ္မွတ္ေငြ (Deductible) ထက္မမ်ားခဲ့ရင္၊ အေၾကာင္းမၾကားဘဲေနလို့ရပါတယ။္ ဒါေပမဲ့တဖက္ကသူက သက္ဆိုင္ရာယာဥ္စည္းကမ္းထိန္းသိမ္းရာဌာနၾကီး (Motor Vehicle Department) ကို အေၾကာင္းၾကားခဲ့ရင္ေတာ့၊ ကိုယ္မွာအၿပစ္ရွိမရွိကိုသက္ေသထူဘို့လိုသြားတတ္ပါတယ္။ ယခုေခတ္ကာလမွာ တရိပ္ရိပ္တက္ေနတဲ့ယာဥ္ၿပင္ဆင္စရိတ္ေတြေၾကာင့္၊ ဆိုခဲ့တဲ့ Deductible ထက္ပိုမိုမ်ားေလ့ရွိပါတယ္။ အေရးၾကီး တာကေတာ့ ပထမဆံုးဖံုးေခၚအေၾကာင္းၾကားၿခင္း (First Report)ဟာ မိမိဘက္ကအစပ်ိဳးတဲ့ကိစၥ တခုသာၿဖစ္ ၿပီး၊ အာမခံကုမၸဏီကဆက္လုပ္ရမဲ့လမ္းေၾကာင္းအတြက္ၿပီးၿပည့္စံုသြားၿပီလို့ယူဆို့မရပါဘူး။ မိမိရဲ့တိုင္ၾကားခ်က္ ေပၚမွာ တာ၀န္ခ်ထားၿခင္းခံရတဲ့ Claims Adjuster ကမိမိထံဖံုးၿပန္ေခၚၿပီး၊ မိမိရဲ့ တိက်တဲ့ ထြက္ဆိုခ်က္ (Statement) မေတာင္းမခ်င္း၊ ဇာတ္လမ္းမစရေသးဘူးလို့မွတ္ပါ။ Statement ေပးရာမွာ-

-       ၿဖစ္စဥ္လိုရင္းကိုတိတိက်က်ေၿပာပါ -ေန့ရက္အခ်ိန္၊ ေနရာ၊ ရာသီဥတုအေၿခအေန၊ ယာဥ္လမ္းေၾကာ အေၿခအေန၊ ယာဥ္တိုက္ခိုက္ပံု၊ ၿဖစ္စဥ္တဆင့္ၿပီးတဆင့္။

-       မ်က္ၿမင္သက္ေသ(မိမိယာဥ္ထဲကပါလာသူမၿဖစ္ေစရ။) ရွိပါက ရွိေၾကာင္း - အမည္နဲ့ဖံုးနံပါတ္။

-       မိမိကဦးစြာလမ္းအသံုးၿပဳခြင့္ရွိ/မရွိ Right of the way

-       မိမိယာဥ္ၿပင္ဆင္ရန္ Collision center  (Body Shop ဟုအမ်ားကသိ) ေတာင္းခံရပါမယ္။ ဒီေနရာမွာ မိမိစိတ္ၾကိဳက္ Body shop ကိုသံုးခြင့္ရွိတာမို့ ဆႏၵရွိရင္လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။ မိမိအာမခံကုမၸဏီ ကအဲ့ဒီၿပင္ ဆင္တဲ့ရံု ကိုတိုက္ရိုက္ေငြေခ်ခ်င္လဲေခ်မယ္။ ဒါမွမဟုတ္ တန္ဘိုးနည္းတယ္လို့ယူဆရင္မိမိဆီကိုေငြ ထုတ္ေပး ပါမယ္။ ဒီေနရာမွာသိထားဘို့ကေငြထုတ္ေပးၿပီးမၿပင္ဆင္ခဲ့ရင္၊ အာမခံကုမၸဏီမ်ားကမိမိ ကားၿပင္မၿပင္၊ ေနာက္ေၾကာင္းလိုက္တတ္တာကို သတိၿပဳၾကပါ။

-       အာမခံကုမၸဏီက မည္သူ့မွာ ရာႏွဳန္းဘယ္ေလာက္အထိအၿပစ္ရွိေၾကာင္းစာကိုအမွုတြဲပိတ္ၿပီးရင္ထုတ္ ေပးေလ့ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲ့ဒီစာကအေရးၾကီးၿပီးေနာင္မွာသက္ေသအေနနဲ့သံုးဘို့လိုေကာင္းလိုႏိုင္ပါ တယ္။

-       အေရးၾကီးဆံုးကေတာ့ သည္းခံစိတ္ေမြးပါ။

ေရွ့ေနသံုးသင္/မသံုးသင့္

က်ြန္ေတာ္တို့ၿမန္မာမ်ားဟာ အမွုကိစၥတခုၿဖစ္လာရင္ေရွ့ေနအားကိုးတတ္တဲ့စရိုက္အလြန္ၾကီးပါတယ္။ ဘာသာ စကားအက်ြမ္းမ၀င္မွုနဲ့ စာရြက္စာတမ္းေၾကာက္တတ္ၾကတဲ့အတြက္၊ ေရွ့ေနမ်ားကစရိတ္စကေပးစရာမလိုဘူး ဆိုတဲ့ကမ္းလွမ္းခ်က္မ်ား (အမ်ားအားၿဖင့္မိမိအိပ္စိုက္ေပးစရာမလိုလို့ကမ္းလွမ္းၾကေလ့ရွိပါတယ္။) ရွိခဲ့ရင္၊ ဘယ္သူေတြကဘယ္လိုဘဲတားတား၊ ေရွ့ေနငွားၾကေလ့ရွိပါတယ္။ စရိတ္ေရာ၊ ကရိကထကင္းတာကိုး။ ဒီကိစၥနဲ့ပါတ္သက္ၿပီးအၿမင္မ်ိဳးစံုရွိတာမို့၊ သတိေပးလိုတဲ့အခ်က္ၾကီးခုကေတာ့၊ မိမိကေရွ့ေနငွားရမ္းခဲ့ရင္၊ ေရွ့ေနမ်ားရဲ့ ညႊန္ၾကားခ်က္ကိုသံသယစည္းၿခားၿပီးယံုဘို့လိုပါတယ္။ ေရွ့ေနကဘက္လိုက္ေနလား၊ လုပ္စရာကိစၥ ကိုၿပည့္စံုေအာင္၊ ေက်ပြန္ေအာင္မလုပ္ဘူးလားဆိုတဲ့သံသယစိတ္ေတြပြားတတ္ၾကၿပီး၊ စိတ္ပူပန္မွုေတြေပၚလာ တတ္ပါတယ္။ ဒီဟာဘာ့ေၾကာင့္ေၿပာရလဲဆိုေတာ့၊ ေရွ့ေနမ်ားဟာ ေရွ့ေနဆိုတဲ့အတိုင္း၊ ကိုယ့္ဘက္ကလက္ မွတ္ထိုးၿပီးတာနဲ့ခ်ည္ေႏွာင္ၿပီးသားၿဖစ္သြားၿဖစ္အာင္လုပ္တတ္သလို၊ သူတို့ဘက္ကအသာစီးကိုယူထားေလ့ရွိ ၾကပါတယ္။ ဒီအတြက္ေၾကာင့္ေရွ့ေနငွားေတာ့မယ္ဆိုရင္ၾကိဳတင္ေမးသင့္တဲ့ေမးခြန္းၾကီး(၂)ခုကိုေဖါက္သယ္ခ် ပါရေစ။

(က) အမွုတြဲအစမွအဆံုးအထိ၊ မိမိအိပ္ကပ္မွတၿပားတခ်ပ္မွအကုန္က်ခံစရာလိုၿခင္းရွိမရွိ။ (ဒီေနရာမွာစာရြက္ စာတမ္းခ နဲ့တရားရံုးစရိတ္လိုခဲ့ရင္တို့ကိုပါရွင္းရွင္းလင္းလင္းေမးပါ။) ကုန္က်ခံရႏိုင္မဲ့ စရိတ္ကိုပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေမးပါ။

(ခ) မိမိအမွုတြဲႏိုင္သည္ၿဖစ္ေစ၊ ရွံုးသည္ၿဖစ္ေစ၊ အစမွအဆံုးတိုင္ မိမိကို၊ မပ်က္မကြက္ကိုယ္စားၿပဳၿခင္းရွိမရွိ၊ (Representation of the entire legal process even the appeal is required) အမွုရွံဳးႏိုင္ေခ်ရွိရင္၊ တ၀က္တပ်က္နဲ့ ေရွ့ေနကဆက္လက္လိုက္ပါႏိုင္ၿခင္းမရွိေတာ့ေၾကာင္း၊ စာပို့ခံရသူေတြဒုနဲ့ေဒးပါ။

ယာဥ္တိုက္ခိုက္ရာတြင္ အာမခံႏွင့္ရဲတို့မွအဓိကၾကည့္တတ္တဲ့အခ်က္မ်ား

(က) ယာဥ္ၿပင္ဌာန (Collision Center) ကပ်က္စီးမွုအစီရင္ခံစာႏွင့္စရိတ္တြက္ခ်က္မွု၊

(ခ) ရဲအရာရွိရဲ့သေဘာထား (ရွိခဲ့ရင္လည္း အၿမဲတမ္းေတာ့မဟုတ္)

(ဂ) ယာဥ္ခ်င္းထိခိုက္မိေသာေနရာ (Point of contact) ဒီအခ်က္ဟာ ဘယ္သူအၿပစ္ရွိတယ္၊ ဘယ္ေလာက္ အၿပစ္ရွိတယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ကိုသက္ေသထူေစႏိုင္တဲ့ညႊန္ၿပခ်က္တခုပါ။

(ဃ) ယာဥ္တိုက္မွုၿဖစ္စဥ္ႏွင့္ပါတ္၀န္းက်င္ေၾကာင္းခ်င္းရာ၊ လမ္းေၾကာင္းအေပၚဦးစြာေရာက္ရွိေနေသာယာဥ္ရဲ့ right-of-the-way

(င) ယာဥ္စည္းကမ္းေဖါက္ဖ်က္မွုပါတ္ေနသက္ေနမွု အတိုင္းတာ (moving violation) (မီးနီကိုၿဖတ္ေၿပးတာ၊ ယာဥ္ေမာင္းရင္းဖံုးစကားေၿပာတာ၊ စသၿဖင့္)

ဆိုခဲ့တဲ့အတိုင္း ယာဥ္တိုက္မွုတို့ဟာ မေတာ္တဆမွုလို့ဆိုတဲ့အခ်က္ေၾကာင့္၊ တဖက္ဖက္ေသာယာဥ္ေမာင္းသူ ဘက္က၊ ေပါ့ဆမွုေၾကာင့္ၿဖစ္တတ္ၾကတာမို့၊ ယာဥ္စည္းကမ္းလိုက္နာေရးဟာမိမိကိုယ္ကိုယာဥ္ေမာင္းစဥ္မွာ အကာအကြယ္ေပးႏိုင္မွုရဲ့အသက္ေသြးေၾကာတခုပါဘဲ။ အေမရိကၿပည္ေထာင္စုတ၀ွမ္းမွာ၊ ယာဥ္စည္းကမ္း ဆိုင္ရာလမ္းညႊန္အမွတ္အသားမ်ားဟာ၊ တမင္သက္သက္ခဲ့်ထြင္ထားၿခင္းေတြမရွိပါဘူး။ လမ္းအသံုးၿပဳၾကသူ တိုင္းမၿဖစ္မေနလိုက္နာၾကဘို့အေရးၾကီးပါတယ္။

မိမိတို့ေနထိုင္ရာေနအိမ္မ်ားသို့ေဘးကင္းရန္ရွင္းစြာၿပန္ေရာက္လာမွာကိုေမွ်ာ္လင့္ၾကတဲ့၊ စာဖတ္ပရိႆတ္တို့ရဲ့ မိသားစုေတြရဲ့ေတာင့္တခ်က္ေတြကို အၿမဲသတိရၾကပါလို့။                    ။

အေရးေပၚ ေဆးကုသရခဲ့ေသာ္ - က်န္းမာေရးအာမခံတို့၏သေဘာ

ၿပီးခဲ့တဲ့လမ်ားက အေမရိကေရာက္ၿမန္မာတို့အတြက္ စိမ္ေခၚမွုမ်ားစြာၾကံဳၾကိဳက္ၾကရတဲ့ အာမခံအမ်ိဳးအစား မ်ားထဲက က်န္းမာေရးအာမခံနဲ့ ယာဥ္မေတာ္တဆတိုက္ခိုက္မွုတို့အေၾကာင္းနဲ့ပါတ္သက္ၿပီး၊ အေရးၾကီးတဲ့အ ေၿခခံအခ်က္ အလက္ေတြကို မီးေမာင္းထိုးၿပခဲ့ပါတယ္။ ခက္တာက တိုးတက္ဆန္းသစ္လာတဲ့နည္းပညာေတြ နဲ့ရွုတ္ေထြးလာတဲ့လူေနမွုသဘာ၀ေတြနဲ့လိုက္ေလ်ာညီေထြမွုရွိမဲ့အာမခံစနစ္ကို အာမခံကုမၸဏီၾကီးငယ္တို့က ၿပဳၿပင္ေၿပာင္းလဲလာခဲ့ပါတယ္။ အာမခံကုမၸဏီမ်ားလို့ဆိုတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ မိမိတို့ကအာမခံေပးရသူေတြအေပၚ လႊမ္းၿခံဳကာကြယ္မွုေတြေပးၾကရသလို၊ အက်ိဳးအၿမတ္ေပၚထြက္လာေရးကိုလည္းအၿမဲမ်က္ေၿခမၿပတ္ၿပဳၾကေလ့ ရွိပါတယ္။ အာမခံကုမၸဏီေတြက ေစ်းတိုးတက္ေကာက္ခံမွုေတြလုပ္တာကို၊ ထိမ္းကြပ္ဖို့အတြက္ အေမရိက ၿပည္ေထာင္စုၿပည္နယ္တိုင္းမွာရွိတဲ့အစိုးရေတြကေလ့လာေစာင့္ၾကပ္ၾကရပါတယ္။ ေစ်းကြက္(market competition) နဲ့စားသံုးသူလူထုရဲ့ ကုန္က်ခံႏိုင္မွုအင္အား (affordability/portability) ကိုအၿမဲခ်ိန္ထိုး ေနၾက ရပါတယ္။ အဲ့ဒါေတြကိုေစာင့္ၾကပ္ဘို့ insurance commissioners ေတြကတာ၀န္ယူၾကရပါတယ္။ ဒီရာထူးမ်ား ဟာ ေရြးေကာက္ခံရာထူးမ်ားဆိုေသာ္လည္း၊ အာမခံေငြေရးေၾကးေရးနယ္ပယ္မွာကြ်မ္းက်င္ၾကတဲ့ပညာရွင္မ်ား သာၿဖစ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဘယ္လိုဘဲေစာင့္ၾကည့္တယ္ဘဲေၿပာေၿပာ တေန့တေန့ေၿပာင္းလဲလာတဲ့စီးပြားေရး၊ အတက္အက်နဲ့ေငြေၾကးေဖါင္းပြမွုနဲ့တရိပ္ရိပ္ၿမင့္မားလာတဲ့ေစ်းႏွဳန္းေတြက အာမခံပရီမီယံေၾကးေတြကိုတြန္း တင္ေပးေနပါတယ္။ အာမခံကုမၸစီေတြရဲ့ရပ္တည္ႏိုင္မွု၊ စီးပြားၿဖစ္ထြန္းမွုတို့ဟာပရီမီယံေပၚမွာလံုးလံုးလ်ားလ်ား တည္ေနတာမို့၊ ပရီမီယံေၾကးအတက္အက်ၿပင္ဆင္သတ္မွတ္ၿခင္းဟာ၊ အာမခံ plans ေတြရဲ့လႊမ္းၿခံဳေပးႏိုင္မွု အတိုင္းအတာ (coverage levels)ေတြကိုေၿပာင္းလဲေစပါတယ္။

အဲ့ဒီအထဲမွာ အမ်ားဆံုးသက္ေရာက္မွူရွိတဲ့က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွုကိစၥေတြကေတာ့ ဆရာ၀န္မ်ားရဲ့စမ္းသပ္ ကုသမွုနဲ့အေရးေပၚကုသမွုေတြပါဘဲ။ ဒီလမွာေတာ့ ၿမန္မာတိုင္းတနည္းမဟုတ္တနည္း၊ တေန့မဟုတ္တေန့၊ မိမိကိုယ္တိုင္ေသာ္၎၊ မိမိသားခ်င္းမိတ္ေဆြတစ္ဦးဦးကေသာ္၎၊ ၾကံဳေတြ့ၾကရတဲ့ အေရးေပၚကုသရမွု အ ေၾကာင္းတေစ့တေစာင္းၾကည့္ၾကရေအာင္။

အေရးေပၚဆိုတဲ့အတိုင္း မိမိက်န္းမာေရးခ်ိဳ့ယြင္းမွုဟာ ဘယ္အခ်ိန္ဘယ္ကာလမွာၿဖစ္လာမယ္ဆိုတာ၊ သိႏိုင္ စရာအေၾကာင္းမရွိတဲ့အတြက္၊ လူတိုင္းဟာေဆာက္တည္ရာမရၿဖစ္ၾကၿပီး၊ အဓိကက်တဲ့အာမခံပိုင္းဆိုင္ရာကိစၥ ေတြမွာလြဲေခ်ာ္မွုေတြၿဖစ္တတ္ၾကပါတယ္။ တဖက္က်န္းမာေရးေၾကာင့္ပူပန္ရတဲ့ဒုကၡေပၚမွာ၊ ကုသမွုဆိုင္ရာ အာမခံစာရြက္စာတမ္းမ်ားနဲ့ ဖံုးေပၚမွာအၿပန္အလွန္ၿငင္းခံုစကားေၿပာရမွုေတြကစိတ္ထိခိုက္မွုအတိုင္းအတာကို တိုးသြားေစပါတယ္။ စည္းကမ္းကလနားနဲ့စာရြက္စာတမ္းေၾကာက္တတ္ၾကတဲ့ၿမန္မာေတြအတြက္ အဲ့ဒီဒုကၡက ပိုဆိုးေစပါတယ္။ တခ်ိဳ့ကလည္းဒီနားမလည္မွုေၾကာင့္စိတ္ဖိစီးရမွုကို ရွက္စရာကိစၥလို့လြဲမွားစြာသေဘာထားမိ ၿပီး၊ တိုင္ပင္သင့္သူ၊ အသိေပးသင့္သူေတြကိုအသိမေပးဘဲၿဖစ္ခ်င္ရာၿဖစ္၊ ထားရာကေနမရွုႏိုင္မကယ္ႏိုင္နဲ့ ေငြေရး ေၾကးေရးဒုကၡေတြေရာက္လာပါတယ္။ အဲ့ဒီလြဲေခ်ာ္တဲ့အယူအဆကို က်ြန္ေတာ္တို့ၿမန္မာေတြေရွာင္ရွား ၾကဘို့ လိုပါၿပီ။ အာမခံမရွိတာဟာ မိမိရဲ့ေပါ့ဆမွုေၾကာင့္ၿဖစ္ႏိုင္သလို၊ သေဘာသဘာ၀ကိုေကာင္းစြာနား မလည္ၾက သူေတြကပိုမ်ားတာကို၀မ္းနည္းဘြယ္ေတြ့ရပါတယ္။ ပိုဆိုးတာက ဒီလိုအခက္အခဲၿဖစ္လာရင္၊ ေဖးမသူထက္၊ ၿပစ္တင္ၾကသူေတြမ်ားတဲ့ၿမန္မာ့လူေနမွုစရိုက္က ပိုလို့ေတာင္ေအာ့ႏွလံုးနာစရာပါ။ ကိုယ္ကနားလည္ရင္ရွင္း လင္းၿပၿပီး၊ နားမလည္ရင္နားလည္ႏိုင္မဲ့သူဆီလမ္းညႊန္ဘို့စိတ္ကူးမရွိၾကတာက ရွက္စရာေကာင္းတဲ့ဆက္ဆံ ေရးစနစ္တခုပါ။

မိမိေသာ္၎၊ မိမိသားခ်င္းမိတ္ေဆြေသာ္၎ အေရးေပၚက်န္းမာေရးခ်ိဳ့တဲ့မွုၿဖစ္လို့ေဆးရံုေဆးခန္းေတြ မွာၿပသ ၾကရၿပီဆိုရင္သိသင့္တဲ့အခ်က္အခ်ိဳ့ကို တင္ၿပပါ့မယ္။

(က) က်န္းမာေရးအာမခံနဲ့ပါတ္သက္တဲ့အသိအမွတ္ၿပဳကတ္ၿပားဟာမိမိကိုယ္နဲ့မကြာအၿမဲရွိပါေစ။ (အိမ္မွာေန ခ်ိန္ကလြဲရင္ပါ။) အသိအမွတ္ၿပဳကတ္ၿပားလို့ဆိုတာေၾကာင့္ မိမိကုသမွုခံယူတဲ့ႏွစ္ကာလ policy term မွာ အၾကံဳး၀င္တဲ့ကတ္ၿဖစ္ဖို့လိုပါတယ္။ Medi-Caid/Medicare ၀င္ၿဖစ္ရင္ေတာ့ သက္ဆိုင္ရာေဆးရံုေဆးခန္းအုပ္စု (Medical Group) ရဲ့အသိအမွတ္ၿပဳကတ္ၿပားပါပူးတြဲရွိေနရပါမယ္။

(ခ) အေရးေပၚေၾကာင့္ေဆးရံု(သို့မဟုတ္)လူနာတင္ယာဥ္ေပၚေရာက္ၿပီဆိုတာနဲ့ အာမခံရွိေၾကာင္းမရွိေၾကာင္း ေမးရင္၊ အမွန္ကိုအမွန္အတိုင္းေၿပာၿပဘို့လိုပါတယ္။ အသက္ငယ္ရြယ္သူကေလးငယ္မ်ားနဲ့ အသက္(၆၅)ႏွစ္ အထက္ရွိၾကသူေတြအတြက္သက္ဆိုင္တဲ့အာမခံလႊမ္းၿခံဳမွုကိုခ်က္ခ်င္းထုတ္ေပးႏိုင္တဲ့ ေဆးလူမွုဆက္ဆံေရး တာ၀န္ရွိသူမ်ား (သို့မဟုတ္) ေဆးရံု accounting ဌာနမွပုဂၢိဳလ္မ်ားကအခ်က္အလက္မ်ားလာေရာက္ေတာင္း ခံေလ့ရွိပါတယ္။

(ဂ) ဒီေနရာမွာ အာမခံကတ္ၿပားေပးလိုက္ၿခင္းသည္၊ သက္ဆိုင္ရာေဆးရံု/လူနာတင္ယာဥ္တို့က ဆက္ၿပီး တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္သြားမယ္လို့ တထစ္ခ်ယံုလို့မရပါဘူး။ မိမိအေရးေပၚေရာက္ရွိေနတဲ့ေဆးရံုဌာနတို့ဟာ မိမိအာမခံရဲ့လႊမ္းၿခံဳမွုေအာက္မွာအၾကံဳး၀င္တဲ့ေနရာမဟုတ္ရင္ အထူးသတိခ်ပ္ရမဲ့ကိစၥက၊ မိမိအာမခံကုမၸဏီကို ဖံုးၿပန္ေခၚဘို့လိုအပ္ပါတယ္။ ကတ္ၿပားေလးလက္ကမ္းေပးလိုက္ၿခင္းကကိစၥကိုၿပီးေၿမာက္မသြားေစပါဘူး။ မိမိကဖံုးေပၚမွာေသာ္၎၊ လက္မွတ္ထို၍ေသာ္၎မိမိကခြင့္ၿပဳၿခင္း(authorization) မၿပဳသေရြ့၊ claims process ကခရီးဆက္မသြားပါဘူး။ အမ်ားအားၿဖင့္ မိမိကုသခြင့္လႊမ္းၿခံဳေဒသထဲမွာရွိတဲ့ေဆးရံုေဆးခန္း မဟုတ္ ခဲ့ရင္ အဲ့ဒီေဆးရံုမွာကုသမွုခံယူေၾကာင္းလက္မွတ္ထိုးဘို့လိုသလို၊ မိမိအာမခံကုမၸဏီထံမွာလည္းဖံုးေခၚၿပီးဘဲၿဖစ္ ၿဖစ္ခြင့္ၿပဳေၾကာင္းလက္မွတ္ထိုးရင္ဘဲၿဖစ္ၿဖစ္ (၂)ေနရာလံုးမွာလုပ္ေပးဘို့တာ၀န္ရွိေၾကာင္းသတိခ်ပ္ပါ။ အေရး ေပၚ ၿဖစ္စဥ္က သတိမထားမိေသာ္လည္း၊ မိမိကိစၥမိမိေၿဖးရွင္းေရးမွာ မိမိတာ၀န္သာၿဖစ္သည္ကိုသတိခ်ပ္ပါ။

(ဃ) ဆရာ၀န္၊ သူနာၿပဳတို့ကလာေရာက္ေၿပာဆိုေသာစကားကိုနားမလည္ဘူးဆိုတဲ့ေစာဒကကိုခ်က္ခ်င္း မတင္ မိၾကဘို့လိုပါတယ္။ စကားၿပန္မ်ားမွတဆင့္စကားေၿပာႏိုင္ေသာ္လည္း၊ မ်ားေသာအားၿဖင့္ ေဆးဘက္ဆိုင္ ရာေ၀ါ ဟာရကိုနားလည္ႏိုင္ေသာ ၿမန္မာစကားၿပန္အလြန္ရွားပါတယ္။ အေတြ့အၾကံဳအရ၊ နားလည္မွုလြဲမွား ၿခင္းမ်ား ၾကံဳေတြ့ဘူးပါတယ္။  HIPPA (Health Insurance Portability and Accountability Act) မွာၿပဆိုထားတဲ့ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ ပုဂၢလိကမွတ္တမ္းမ်ားလွိ်ဳ့၀ွက္တားၿမစ္ခ်က္မ်ားေၾကာင့္၊ ကာယကံရွင္ကိုယ္တိုင္ကေဆး၀န္ ထမ္းကိုတိုက္ရိုက္ေၿပာဆိုရန္လိုသည္ဆိုတဲ့အခ်က္ကို သတိၿပဳသင့္ပါတယ္။ နားမလည္လ်င္နားလည္ေအာင္ ရွင္းၿပရန္ေဆး၀န္ထမ္းတို့မွာတာ၀န္ရွိၾကတာမို့၊ ေဆး၀န္ထမ္းတို့ႏွင့္ဘာသာ စကားက်ြမ္း၀င္ၿခင္းမရွိေသာၿမန္မာ တို့အခက္အခဲမ်ားကိုေတြ့ၾကံဳတတ္ၾကရပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ နားလည္မွုလြဲ မွားၿခင္းေၾကာင့္အမွားၾကီးမ်ားၾကံဳရ ၿခင္းအလြန္နည္းပါတယ္။

(င) ကိုယ္ခံစားရေသာေ၀ဒနာကို အမွန္ကိုအမွန္အတိုင္းေၿပာပါ။ မထိမ္ခ်န္ပါနဲ့ပါတယ္။ ေရာဂါခံစားရမွု လကၡဏာ(၂၄)နာရီၿပည့္တဲ့အထိဆရာ၀န္မ်ားကေစာင့္ၾကည့္ၿပီးမွအိမ္ၿပန္လႊတ္ေလ့ရွိတာမို့၊ ကိုယ့္ရဲ့ေရာဂါခံ စားရမွု အေၿခအေနတင္ၿပခ်က္က အခရာက်လို့ေနပါတယ္။ အိမ္ၿပန္ေရာက္ၿပီးမွ အေရးေပၚၿပန္ၿပရတာမ်ိဳး ေတြၾကံဳဘူးလို့ပါ။

(စ) အေမရိကမွာရွိတဲ့လူနာေတြကိုအိမ္ကလူနာကလိုက္ၿပီးေစာင့္အိပ္တာမ်ိဳးကို ခြင့္မၿပဳၾကပါဘူး။ အသည္း အသန္လူနာဆိုရင္ေတာင္၊ လူနာေစာင့္ခန္သီးသန့္မွာေနၾကရပါတယ္။ အဲ့ဒီအတြက္ လူနာၿဖစ္သူကာယကံရွင္ ေတြအေနနဲ့ ကိုယ့္အားကိုယ္ကိုးၾကဘို့အေလ့အက်င့္ၿပဳၾကဘို့လိုပါတယ္။ လူနာေစာင့္မရွိလို့အားငယ္ရမယ္ဆို တဲ့ႏိုင္ငံမဟုတ္ေၾကာင္းပါ။ မိမိရဲ့လက္တကမ္းအတြင္းမွာရွိတဲ့ ေဆးရံုကိရိယာတန္ဆာပလာမ်ားကို ေလ့လာၿပီး အသံုးၿပဳတတ္ေအာင္ေလ့လာပါ၊ ေလ့က်င့္ပါ။

(ဆ) မိမိေရာဂါခံစားရမွုေၾကာင့္သူနာၿပဳကိုေခၚရတာ၀န္မေလးၾကပါနဲ့။ သူနာၿပဳမ်ားရဲ့ပဓါနတာ၀န္ေတြထဲမွာ၊ လူနာနဲ့ဆရာ၀န္ၾကားအခ်ိန္မလပ္ကူးလူးဆက္သြယ္ေပးရမဲ့တာ၀န္ရွိတာမို့ မရွူႏိုင္မကယ္ႏိုင္ခံစားရမွ သူနာၿပဳဆီ ေၿပးရတာမၿဖစ္ပါေစနဲ့။

(ဇ) အေရးေပၚလို့ဆိုတာေၾကာင့္ မိမိရဲ့ေန့တဓူ၀လုပ္ေနက်လွုပ္ရွားသြားလာမွုကိုတမဟုတ္ၿခင္းရပ္ဆိုင္းသြားေစ မဲ့အေရးေပၚကိစၥမ်ားကိုဆိုလိုတယ္ဆိုတာကိုသတိၿပဳပါ။ အေရးေပၚက်န္းမာေရးခ်ိဳ့ယြင္းမွုမဟုတ္ဘဲ အေရးေပၚ ဌာနကိုအသံုးၿပဳမိလို့ဒါဏ္ေၾကးေပးၾကရသူမ်ိဳးေတြေတြ့မိပါတယ္။

(စ်) သည္းခံပါ။ အခက္ခဲဆံုးကိစၥပါဘဲ။ ဒါေပမဲ့ေဆးရံုအေရးေပၚဌာနေတြဟာ လူမ်ားၿပည့္ႏွက္တတ္တာမို့ စိတ္မရွည္ႏိုင္စရာၾကံဳတတ္ၾကရပါတယ္။ မိမိရဲ့အသက္အႏၱရာယ္ကိုေသာ္၎၊ လုပ္ေနက်ကိစၥေတြမလုပ္ႏိုင္ဘဲ ရပ္ဆိုင္းသြားေစတယ္ဆိုရင္ (911) လူနာတင္ယာဥ္ကိုေခၚဘို့လက္မေႏွးၾကပါနဲ့။ လူနာတင္ယာဥ္လာလမ္းကို ၾကိဳတင္ရွင္းလင္းထားေပးဘို့လဲလိုပါတယ္။

(ည) မိမိေရာဂါအေၿခအေနကိုေစာင့္ၾကည့္ၿပီး (observation) ၿပင္ပလူနာဌာနကေန ေဆးကုသဘို့လိုအပ္ရင္၊ ေဆးရံု (triage) ကိုတင္ေလ့ရွိတာမို့၊ ၿပင္ပလူနာဌာနအေရးေပၚကုသၿခင္း (Emergency Room ER) နဲ့ ေဆးရံုတင္ကုသၿခင္း (Hospitalization) မတူသလို ေပးသြင္းရမဲ့ အာမခံေၾကး co-payment (သို့မဟုတ္) deductible လဲမတူဘူးဆိုတာသတိခ်ပ္ပါ။ ေသၿခာတာကေတာ့ (၂)ခုလံုးအတြက္မေပးသြင္းမိေစဘို့ပါဘဲ။

ေ၀ဒနာေၾကာင့္စိအတိဒုကၡေရာက္ရတဲ့အထဲ အာမခံစနစ္နဲ့ေဆးရံုလည္ပါတ္မွုစနစ္တို့ရဲ့သေဘာကို နားမလည္ ၿခင္းက ပိုၿပီးစိတ္ဖိစီးေနရာေရာက္ပါတယ္။ အေရးေပၚေသာ္၊ က်န္းမာေရးအာမခံဗဟုသုတသက္လံုေကာင္း ႏိုင္ေအာင္၊ မ်က္ေစ့ဖြင့္နားစြင့္ၾကဘို့လိုေၾကာင္းအေမရိကားေရာက္ၿမန္မာမိသားစုမ်ားကိုႏွိဳးေဆာ္လိုက္ရပါ တယ္။