အေမရိကၿပည္ေထာင္စု၏ ေရြးေကာက္ပြဲ အေၿခခံမ်ား

အေမရိကႏိုင္ငံတြင္းေၿပာင္းေရႊ့အေၿခခ်ေနထိုင္ၾကသူၿမန္မာေတြ(၄)ႏွစ္တစ္ၾကိ္မ္က်ေရာက္ေသာေရြးေကာက္ပြဲကာလစတင္ၾကၿပီဆိုသည္ကို၊ မိမိတို့ အိမ္မ်ားသို့စာတိုက္မွတဆင့္၊ မဲဆႏၵေပးၿခင္းဆိုင္ရာအေၾကာင္းၾကားစာ ႏွင့္မ်ားစြာေသာ၊ မဲဆြယ္မွုေပးစာမ်ား ေရာက္ရွိလာမွသာ စတင္သတိတရ ရွိၾကသည္။ သို့ေသာ္လည္း (၉၀)% ေက်ာ္ ေလာက္ေသာၿမန္မာတို့က မဲစာရင္းကိုၿဖည့္စြက္ၿခင္း၊ မဲရံုမ်ားသို့သြားေရာက္မဲထည့္ၿခင္း၊ ေရာက္ရွိလာ ေသာစာ ကိုေလ့လာဖတ္ရွုၿခင္း၊ သတင္းစာ၊ တီဗီြအပါအ၀င္ အင္တာနက္စသည္တို့တြင္ေလ့လာၿခင္းကားသာ၍ ေ၀းေသးသည္ ဟုဆိုရေသာ္ လြန္အံ့မထင္ပါ။ အမွန္ဆိုရေသာ္အေမရိကၿပည္ေထာင္စုလူထုအမ်ား၏ (၄၀)%မွ် ကသာ မဲဆႏၵၿပဳၾကသည္ ဟုသုေတသီပညာရွင္မ်ားကတညီတညြတ္တည္းထုတ္ေဖၚေၿပာၾကသည္။ အလြန္ဆံုး သိသည္ဟုဆိုၿငားအံ့၊ သမၼတအၿဖစ္ရွင္ၿပိဳင္ေနရာလုဆဲသူသံုးေလးဦးေလာက္၏အမည္မ်ားကို ၾကားဘူး သလို ရွိသည္ဟုဆိုၾကသည္။ အေမရိကေရာက္ၿမန္မာတို့အလြန္မဟုတ္ဟုဆိုရၿခိမ့္မည္။
လက္လွမ္းမွီသေလာက္ေဖါက္သယ္ခ်ရမည္ဆိုလ်င္ ……
မည္သို့ေရြးေကာက္သလဲ
တည္ဆဲအေၿခခံဥပေဒက အေမရိကသမၼတကိုၿပည္သူကေရြးခ်ယ္တင္ေၿမွာက္သည္ဟုဆိုေသာ္ၿငားလည္း၊ အမွန္အားၿဖင့္၊ တိုက္ရိုက္ေရြးေကာက္ၿခင္းမဟုတ္ဘဲ၊ သြယ္၀ိုက္ေသာနည္းၿဖင့္ေရြးေကာက္ၿခင္းၿဖစ္ပါသည္ (indirect voting system)။ အမွန္တကယ္ေရြးေကာက္သူကား ေရြးခ်ယ္တင္ေၿမွာက္သူ (Electors) မ်ားပါ ၀င္ ေသာ Electoral College ေခၚအစုအဖြဲ့ကတိုက္ရိုက္ (direct voting) နည္းၿဖင့္ေရြးခ်ယ္ပါသည္။ သာမာန္ အား ၿဖင့္ဤ First-past-the-post (FTPT) စနစ္သည္မဲအမ်ားဆံုးရသူႏိုင္ေသာစနစ္ၿဖစ္သၿဖင့္မဲဆႏၵၿပဳရာတြင္၎၊ ေရတြက္ရာတြင္၎မ်ားစြာ လြယ္ကူသည္ဟုဆိုၾကသည္။ သို့ရာတြင္အေၿခခံ(primaries/caucuses/ conventions) ႏွင့္ အေထြေထြေရြး ေကာက္ပြဲၾကီး (Election Day) တို့တြင္အဆိုၿပဳရာထားၿခင္း (Nominated candidate) သို့မဟုတ္ ေရြးေကာက္ ခံရၿခင္း (Elected president/vice-president) ၿပဳရာတြင္လိုအပ္ေသာ သတ္မွတ္မဲအေရအတြက္မရရွိပါက ထပ္တစ္ၾကိမ္မဲေပးၿခင္း (Two-round system) ကိုသံုးၾကရသည္။ သမိုင္း အဆိုအရ အေၿခခံဥပေဒကိုေရးဆြဲ ခဲ့ၾကသူ Founding Fathers တို့က လူထုအမ်ားဆႏၵၿပဳၾကသူေတြ၏ မဲ အမ်ားစုရရွိသူ (popular vote) သည္၊ ႏိုင္ငံေတာ္ကို ဦးေဆာင္ႏိုင္မည့္အရည္အေသြးႏွင့္စိတ္ခ်ယံုၾကည္ရ ေလာက္သူတစ္ဦးအၿဖစ္သတ္မွတ္ခံရၿခင္း အလို့ငွာ၊ Electoral College မွေရြးခ်ယ္ၿခင္းနည္းၿဖင့္အတည္ ၿပဳ ေသာနည္းကိုအေမွ်ာ္အၿမင္ရွိစြာၿပဌာန္းခဲ့သည္မွာယေန့တိုင္ေအာင္ပင္။
သမၼတအၿဖစ္အမည္တင္သြင္းခြင့္ရွိသူ
သမၼတအၿဖစ္ၾကမ္းသစၥာၾကိမ္ဆိုမည့္ေန့ (Inauguration Day) တြင္အနည္းဆံုအသက္(၃၅)ႏွစ္ၿပည့္ၿပီး၊ အေမ ရိကႏိုင္ငံအေၿခခံဥပေဒစတင္အသက္၀င္ခ်ိန္မွစၿပီး၊ အေမရိကႏိုင္ငံနယ္ပယ္အတြင္းေမြးဖြားသူ (naturally
born citizen) ၿဖစ္ရမည့္အၿပင္၊ အေမရိကႏိုင္ငံနယ္နမိ္တ္အတြင္း (၁၄)ႏွစ္တိတိတဆက္တစပ္တည္းေနထိုင္ခဲ့ သူမည္သူမဆိုသမၼတအၿဖစ္အေရြးခ်ယ္ခံခြင့္ရွိသည္။ မဲဆြယ္ၿခင္းကိုသက္ဆိုင္ရာၿပည္နယ္မ်ားတြင္ ကိုယ္စား လွယ္ေလာင္းမ်ားကမွတ္ပံုတင္ၿခင္း၊ မဲဆြယ္တရားေဟာၿခင္း၊ Federal Election Commission (FEC) တြင္ စက္တင္ဘာေနာက္ဆံုးထား၍ မွတ္ပံုတင္ၿခင္း ၊ မိမိတို့ပိုင္ဆိုင္ေသာဓနေငြေၾကး၊ ၀င္ေငြအခြန္တင္သြင္းၿခင္း မွတ္တမ္းမ်ားေၾကၿငာၿခင္း၊တို့ကိုလုပ္ၾကရသည္။ FEC၏အဓိကတာ၀န္ကားကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား၏ေငြေရး ေၾကးေရး ရံပံုေငြလက္ခံရယူၿခင္းႏွင့္သံုးစြဲၿခင္းတို့ကိုၾကပ္မတ္စစ္ေဆးၿခင္းၿဖစ္သည္။ ေရြးခ်ယ္ပြဲ၀င္ေရာက္ ရွင္ၿပိဳင္ၾကမည့္သူတို့က၊ သက္ဆိုင္ရာမဲဆႏၵၿပည္နယ္အစိုးရအတြင္း၀န္ (Secretary of State) ထံစားရင္း တင္သြင္းၿပီး၊ မဲဆႏၵနယ္အလိုက္ခန့္ထားေသာေရြးေကာက္ပြဲအရာရွိ (Registrar of Voters) ကအတည္ ၿပဳစားရင္းေပးပို့သူတို့ကိုလက္ရွိ ွSecretary of State ကခန့္အပ္ေၾကၿငာၿခင္းနည္းၿဖင့္အေရြးခ်ယ္ခံၿဖစ္သြား ၾကသည္။
ေရြးခ်ယ္ပံုအဆင့္ဆင့္
(က) Primary election ေခၚ အေၿခခံေရြးေကာက္ပြဲမ်ားကိုၿပည္နယ္အခ်ိဳ့တို့ကက်င့္သံုးၾကသည္။ (ဥပမာ California State) ထိုေရြးေကာက္ပြဲမ်ိဳးတြင္မဲဆႏၵရွင္မ်ားကမိမိတို့ႏွင့္ဆက္ႏြယ္ရာပါတီမွတဆင့္မိမိတို့ ႏွစ္သက္ ရာ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း (candidates) မ်ားကိုေရြးခ်ယ္ၾကသည္။
(ခ) Caucuses ေခၚသက္ဆိုင္ရာပါတီမ်ားကစီမံေသာစနစ္က်င့္သံုးေသာၿပည္နယ္အခ်ိဳ့ (ဥပမာ - Ohio State) တြင္လူထုအစည္းအေ၀းမ်ားမွေဆြးေႏြးေရြးခ်ယ္ေသာနည္းၿဖင့္ မိမိတိုႏွစ္သက္ရာစနစ္ကိုသံုးၾကသည္။
(ဂ) အဆိုပါ Primaries ႏွင့္ Caucuses မ်ားကို အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲၾကီးၿပဳလုပ္မည့္ႏွစ္၏ ဇႏၷ၀ါရီမွစ၍ ဇြန္လကုန္အထိၿပည္နယ္အလိုက္ (အမ်ားအားၿဖင့္)ရက္သတၱတပါတ္၏အဂၤါေန့ (Super Tuesdays ဟုၿပည္နယ္ၾကီးမ်ားကသမုတ္ၾကသည္)တြင္ၿပဳလုပ္ၿပီး၊ Candidates မ်ားသတ္မွတ္ၾကသည္။ “Winner-takes-all” (Maine ႏွင့္ Nebraska ၿပည္နယ္မ်ားမွလြဲ၍) ဟူေသာအဆိုအရ မဲေပးၾကသူေတြမိမိမဲေပးသူေတြကမိမိ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းကိုအစဥ္တစိုက္မဲ ေပးရန္ ကတိက၀တ္ၿပဳၾကရသည္ (Pledged delegates)။ ထိုနည္းတူ (Unpledged or Super-delegates)ေခၚမိမိတို့ ႏွစ္သက္ရာကိုသာ၊ ပါတီစြဲမထားဘဲမဲေပးမည့္ကိုယ္စားလွယ္မ်ိဳး မ်ား လည္းရွိ သည္။ ထိုသူတို့၏မဲကိုကိုယ္စား လွယ္ေလာင္းတို့ကရရန္လည္းလိုသည္။
(ဃ) မိမိတို့ပါတီအလိုက္ကိုယ္စားၿပဳမဲအေရအတြက္ရရွိၾကေသာ Caucuses ႏွင့္ Primaries မ်ားက ပါတီအ လိုက္ National Conventions မ်ားကိုက်င္းပၿပဳလုပ္ၾကမည္ၿဖစ္သည္။
Constitution Party – Utah (Apr 13)
Libertarian Party – Florida (May 26)
Republican Party – Cleveland, Ohio (July 18)
Democratic Party – Philadelphia (July 25)
Green Paty – Texas (Aug 6)
ယခုလာမည့္ႏို၀င္ဘာေရြးေကာက္ပြဲၾကီးတြင္ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီၾကီးကကိုယ္စားလွယ္ (၂၃၈၃)ဦးအနည္း ဆံုးရရွိရန္လိုၿပီး၊ ရီပါတ္ဘလစ္ကင္ပါတီၾကီးက (၁၂၃၇)ဦးရရန္လိုအပ္သည့္အတြက္၊ အဆိုပါအေၿခခံေရြး ေကာက္ပြဲမ်ားတြင္မတိမ္းမယိမ္းရရွိၾကၿပီး၊ Convention သို့ေရာက္လာေသာတစ္ပါတီတည္းအၿပိဳင္ ကိုယ္စား လွယ္ေလာင္းမ်ာအေနၿဖင့္၊ အၾကိတ္အနယ္ယွဥ္ၿပိဳင္ရဖြယ္ရွိေနေပသည္။
(င) ထို conventions မ်ားတြင္မိမိတို့ႏွင့္အတူအစိုးရဖြဲ့ရာတြင္ပါ၀င္မည့္၊ ဒုတိယသမၼတေလာင္း (Running-mate) အမည္ကို ပါကိုယ္စားလွယ္ေလာင္း candidates မ်ားကေၾကၿငာရသည္။ ထိုဒုတိယသမၼတေလာင္းအ ၿဖစ္တင္သြင္းသူ ၏ေနာက္ေၾကာင္းခံသည္လည္းမိမိသမၼတအေရြးခ်ယ္ခံႏိုင္ခြင့္ကိုတမ်ိဳးတဖံုေၿပာင္း လဲသြားေစ ႏိုင္သည္။
(စ) အဆိုပါ Conventions မ်ားမွေရြးခ်ယ္လိုက္ေသာ candidates မ်ားကို အမ်ားၿပည္သူကဆိုခဲ့သည့္အတိုင္း ၿပကၡဒိန္ႏွစ္တစ္ခု၏ပထမတနလၤာေန့ၿပီးေနာက္က်ေရာက္ေသာ အဂၤါေန့ (Election Day) တြင္မဲေပးရသည္။ ယင္းကိုအေၿခခံဥပေဒကၿပဌာန္းထားသည္။ ယခုႏွစ္(၂၀၁၆) အတြက္ November (8)ရက္ေန့ ၿဖစ္သည္။ ဤေရြး ေကာက္ပြဲၾကီးကေရြးခ်ယ္တင္ေၿမွာက္ခံရသူသည္ Popular votes အရေရြးခ်ယ္ခံရသူၿဖစ္ၿပီး၊ သမၼတ ၿဖစ္ရန္ၾကိမ္းေသေပါက္အမည္ေပါက္သူဟုဆိုရမည္။ သို့ေသာ္လည္းသူေက်ာ္ၿဖတ္ရမည့္ (အေၿခခံဥပေဒက ၿပဌာန္းထားေသာ) အဆင့္အခ်ိဳ့က်န္ေနေသးသည္။ယင္းေနာက္သမၼတေလာင္းတို့အၿပန္အလွန္ခုခံေဆြးေႏြး ေသာDebates ရာသီၿဖစ္သည္။
(ဆ) အေမရိကတ၀ွမ္းေနထိုင္ၾကသူ ေဒသဖြား Naturally-born citizens မ်ားေရာ၊ ၿပည္ပမွေရာက္ရွိအေၿခ ခ်ၾကသူ Naturalized citizens မ်ားပါမဲေပးခြင့္ရွိၾကၿပီး၊ မဲေပးမည့္ေန့တေနကုန္မဲရံုမ်ားတြင္၎၊ ၾကိဳတင္မဲ အၿဖစ္စာတိုက္မွ၎မဲဆႏၵၿပဳႏိုင္ၾကသည္။ Electoral College ဟူသည္ကားအမွန္ေတာ့ အဖြဲ့အစည္းလည္း မဟုတ္၊ အားလံုးစုေပါင္းစည္းေ၀းၿခင္းလည္းမဟုတ္ေပ။ အေၿခခံဥပေဒက Electors ေရြးခ်ယ္ေပးသူမ်ားဟု သတ္မွတ္ထားၿပီး၊ ၿပည္နယ္အသီးသီးကမိမိတို့ဆႏၵနည္းလမ္းတို့ၿဖင့္ေရြးခ်ယ္ထားသူ (၅၃၈)ဦးတို့က၊ မိမိ တို့ၿပည္နယ္သတ္မွတ္ေနရာမ်ားတြင္သာစုေ၀းၿပီး၊ သီးသန့္စီမဲေပးၾကၿခင္းၿဖစ္သည္။ ထိုမဲေပးၿခင္းကို ဒီဇင္ဘာ ဦးပိုင္းတြင္တၿပိဳင္တည္းၿပဳလုပ္ၾကသည္။ ထိုတိုက္ရိုက္ေရြးခ်ယ္ပြဲတြင္ကိုယ္စားလွယ္ တစ္ဦးတည္းက အမ်ားစုမဲ (အေရအတြက္အားၿဖင့္ မဲ ၂၇၀)ရလ်င္သမၼတႏွင့္ဒုသမၼတၿဖစ္သည္။
(ဇ) ထို Electoral College တြင္ဆႏၵမဲလိုအပ္ခ်က္မၿပည့္ပါကေအာက္လႊတ္ေတာ္ (House of Representatives) ကၿပည္နယ္တခုစီက တစ္မဲစီႏွင့္သမၼတကို၎၊ အထက္လႊတ္ေတာ္ (senate) က ၿပည္
နယ္တခုစီက တစ္မဲစီႏွင့္ဒုတိယသမၼတကို၎၊ ေရြးခ်ယ္ေပးသည္။ ယင္းအၿဖစ္မ်ိဳး (၄) ၾကိမ္ရွိခဲ့ဘူးသည္ဟု ဆိုသည္။
(စ်) အကယ္၍လႊတ္ေတာ္မ်ားကမေရြးခ်ယ္ႏိုင္ခဲ့လ်င္ အေရြးေကာက္ခံဒုတိယသမၼတအၿဖစ္၎၊ ဒုတိယ သမၼတမရွိခဲ့ပါက၊ Presidential Succession Act (1947) အရ၊ လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌ (Speaker of The House) တို့ကေနာင္သမၼတအၿဖစ္လႊတ္ေတာ္မ်ားမွေရြးခ်ယ္ႏိုင္သည္အထိယာယီတာ၀န္ယူၾကရသည္။ သို့ေသာ္ယင္း အၿဖစ္မ်ိဳးသမိုင္းတြင္မရွိခဲ့ဟုဆိုသည္။
(ည) ေနာက္ဆံုးပိတ္ေရြးခ်ယ္တင္ေၿၽမွာက္လိုက္ေသာသမၼတအဆိုၿပဳသူကိုလႊတ္ေတာ္ၾကီးကအတည္ၿပဳၿခင္းကို ဇႏၷ၀ါရီပထမပါတ္လႊတ္ေတာ္(၂)ရပ္ေပါင္းေရွ့တြင္၊ ဥကၠဌကအတည္ၿပဳေၾကၿငာေပးၿခင္းၿဖင့္ သမၼတေရြးခ်ယ္ၿခင္း အဆံုးသတ္သည္။
သမၼတအၿဖစ္တရား၀င္ေရာက္ရွိၿခင္း (Inauguration Day)
ေရြးေကာက္ခံၿပီးေသာသမၼတရာထူးအတည္ၿပဳခံထားၿခင္းခံရသူ (President-elect) သည္၊ ေရာက္ေကာက္ ပြဲၿပီးေနာင္ႏွစ္ဇႏၷ၀ါရီ (၂၀) ရက္ (တနဂၤေႏြေန့တြင္က်ေရာက္ပါက -၂၁-ရက္ေန့)တြင္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ဆဲတ ရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တရားသူၾကီးခ်ဳပ္(သို့မဟုတ္) တရားသူၾကီးတစ္ဦးဦးေရွ့ေမွာက္တြင္ က်မ္းသစၥာၾကိမ္ဆိုရပါ သည္။ ထိုေန့ေနမြန္တည့္အခ်ိန္တြင္အေမရိကၿပည္ေထာင္စု၏သမၼတႏွင့္အစိုးရသစ္စတင္သက္၀င္ေသာ တရား၀င္ေန့လည္းၿဖစ္သည္။
“အသည္းၾကားမွမဲတစ္ၿပား” ဟူေသာဆိုရိုးစကားတြင္ရွင္သန္ခဲ့ၾကေသာ ေမာင္မိုးညိဳတို့ၿမန္မာေတြသည္လည္း၊ သူမ်ားေၿပာသမွ်နားေယာင္၍မဲထည့္ၾကေသာဘ၀မွလြတ္ေၿမာက္ေရးကားသာ၍ပင္အေရးၾကီးေသးသည္။ လြတ္လပ္၍တရားမွ်တေသာေလာကပါလတရားလႊမ္းမိုးရာအေမရိကားသို့ေရာက္ၿပီးခါမွ၊ ေလ့လာစူးစမ္းၿခင္း အလ်င္းမရွိေသာအၿဖစ္ေတြကိုခ၀ါခ်ၾကရန္လိုအပ္ေပၿပီ။ မည္သည့္သမၼတေလာင္းယွဥ္ၿပိဳင္သူေတြက၊ မိမိ တို့၏ေန့တဓူ၀ဘ၀ဖူလံုမွ်တေစေရးကိုေဆာင္ရြက္ေပးႏိုင္မည္၊ ကာကြယ္ေပးႏိုင္မည္ဆိုသည္တို့ကိုဓမၼဓိဌာန္ က်က်ၾကည့္တတ္ေအာင္ၾကည့့္ရန္အထူးလိုအပ္ေပသည္။ ၿမန္မာတို့ မိရိုးဖလာစဥ္လာစရိုက္လႊမ္းမိုးမွု (conservatism) ကို၊ အေမရိကႏိုင္ငံ၏ conservatism ႏွင့္ထပ္တူက်သည္ဟူေသာအယူ၀ါဒလြဲမွားမွုကို ၿပင္ဆင္ရန္ လိုအပ္ခ်ိန္ေရာက္ေပၿပီ။ လူမ်ိဳးၾကီးတစ္ယူသန္၀ါဒၾကီးစိုးလာမွုမွေရွာင္ရွားႏိုင္ၾကပါေစ။